Claviporte

Al heel lang, in feite reeds vanaf mijn eerste gitaarbouwsels, zit ik te broeden op een automatische gitaar, zeg maar: een piano-achtig ding. Afdalend in ruwe schetsen en bedenkingen kwam ik terecht bij een hefboom met een metalen pinnetje, die bij het aanslaan de lengte/mensuur en bijhorende toonhoogte van de snaar bepaald. Zo geniaal in zijn eenvoud dat het zeven- à achthonderd jaar geleden reeds op menige werkbank verscheen: het clavecordium. Oftewel klavechord, clavichord, clavichorde.

Op geregelde tijden komt de klavechord gedachte nog eens opzetten maar -zoals bij al mijn eerdere bouwsels- zonder de inspiratie van geschikt bouwmateriaal kom ik echter geen stap verder.

Een flinke tijd terug vertimmerde een collega van mij een koppel ouwe binnendeuren tot keukentoog, de resten van dat karwei bleven maandenlang achter de zaagmachine staan. Toen ik besliste om die resten maar eens tot brandhout te verzagen floepten plots de clavichordschetsen op: zou zo’n paneel niet tot klankbord kunnen dienen? En wat met de staanders en regels van zo’n deur? Een eerste daadwerkelijke stap naar de Claviporte leek geboren.

Het plan is om zonder plan te werken, ik bouw met wat ik heb. Wat voorhanden is –een paar halve deuren, wat pallethout en de lengte van een gitaarsnaar- bepaald de afmeting en klank van het instrument en gaandeweg zal er hier en daar wel een schets ter verduidelijking op de plank verschijnen. We zien wel of er ooit iets te horen zal zijn.

Ik vertrek dus van een bepaald basisprincipe, maar daar stopt het dan ook. Niks nieuws onder de zon; niets méér dan een bak met snaren en hamertjes, maar voor mezelf is dit genoeg om er het gevoel van een ontdekkingstocht aan over te houden. En die tocht begint bij het verzagen van een paar ouwe, halve binnendeuren.

https://lh6.googleusercontent.com/-v...h600-no/1..JPG




Tee.

spannend..

Leuk project.

Er bestaan twee soorten clavichorden. Het 'gebonden' en 'ongebonden' model. Bij het 'ongebonden' model hebben alle toetsen eigen snaren. Bij het 'gebonden clavichord' worden snaren op verschillende plaatsen omhooggeduwd door het tangent.

Iets anders om eens na te zoeken als je zo'n instrument gaat bouwen is het 'verkort octaaf' voor de bassen.

Als je goed zoekt zijn in musea wel instrumenten te vinden om op te meten ter referentie. Weet niet waar je woont, maar er staan er in ieder geval in het Drents Museum in Assen en het Haags Gemeentemuseum. Voor België is het raadzaam om eens in het CMB te gaan horen en bij het MIM in Brussel. Een lerares van het ILSA heeft er een paar jaar geleden één gebouwd. Geen idee hoe het er mee afgelopen is...

Muziektechnisch stel ik erg weinig voor, Javaca. De enige bron die ik tot nu toe raadpleegde om iets meer over (de bouw van) een instrument te weten te komen is een (boeiende) tocht doorheen het internet. Misschien moet ik nog eens op uitstap langsheen het muziekinstrumentenmuseum in Brussel? Ik kwam er één keer, een dikke tien jaar geleden.

Maar ondertussen ontdekte ik ook deze niet onaardige museum databank..


Tee.

Heerlijk plan om geen plan te hebben. Ik zie nu al weer uit naar de creatie die je wilt gaan maken.

Intussen vraag ik me af of er geen oplossing bestaat om het (volgens meerdere bronnen) geringe volume van een clavichord op te voeren zonder in het vaarwater van een klavecimbel te belanden. Er moet toch ooit iets gebouwd zijn met een soort ‘zwevend’ tangent à la dat van een klavecimbel, maar dan met dít verschil dat bij het aanslaan van het klavier het tangent héél kort de snaar aantikt, eigenlijk een soort voorloper van de hamer-piano-forte zoals we die nu kennen, maar dan veel –heel veel- primitiever? En inderdaad! Na enig zoeken ontdek ik dat een zekere Pantaleon Hebenstreit beschouwd wordt als de bouwer van de eerste ‘tangent piano’, we schrijven het jaar 1705. Toch sterk dat een dergelijk ’simpele’ evolutie blijkbaar een paar honderd jaar vergt, over een snaardemper bij deze eerste Pantaleon’s moest blijkbaar zelfs nog even nagedacht worden..

De korte carrière van wat uiteindelijk de Tangentenflügel werd genoemd bewijst echter dat de piano evolutie vanaf dat moment in een stroomversnelling terecht kwam. Wie op zoek gaat naar de geschiedenis van klavierinstrumenten (en ik deed niks anders de laatste paar dagen, en nachten..) zal merken dat er over klavecimbels (harpsichords) erg veel informatie te vinden is. Klavechorden moeten het al met wat minder belangstelling doen en blijkbaar is zo’n tangent piano eerder zeldzaam, er is erg weinig over terug te vinden. Nochtans lijkt me zo’n spättischen Clavier (genoemd naar één der bouwers: Frantz Jacob Späth) een bijzonder boeiend instrument uit de klaviergeschiedenis, een mechaniek die een tijdperk afsluit; ergens nét op de grens van de overgang naar de piano forte zoals we die nu kennen. Zelfs Mozart bleek enthousiast..

Het principe van zo’n tangent piano lijkt me dus wel wat om te gebruiken, het instrument zit ergens geprangd tussen een clavichord en de piano forte, en dus kan de naam voor mijn project eigenlijk wel behouden blijven..

https://lh4.googleusercontent.com/-B...h600-no/2..JPG

Uit een paar palletplanken die me resten van de Stilley Tribute een stevige bodem samengesteld.


Tee. (om de één of andere reden krijg ik de vette letters van hierboven niet uitgeschakeld..)

https://lh3.googleusercontent.com/-E...h600-no/3..JPG

Wil ik de panelen voor het klankbord gaan selecteren dan moet de dikke verflaag er afgekrabd worden, dit geeft een beter zicht op de houtnerf en eventuele knoesten. En het is ook iets schaafmesvriendelijker..



https://lh5.googleusercontent.com/-u...h600-no/4..JPG

De deurstaanders, die ik op de diktekant in twee heb gezaagd, komen gespiegeld tegen elkaar gelijmd, zodat ze gebruikt kunnen worden als brede rompzijden.


Tee.

https://lh5.googleusercontent.com/-E...h600-no/5..JPG

Een beetje getwijfeld over de dikte, maar uiteindelijk de deurpanelen tot op een millimeter of vier-vijf gebracht, gefutseld en gelijmd tot een breed klankblad. Bij een klavecimbel zit het klankblad op een drietal millimeter dikte, bij een piano eerder tussen de acht à tien millimeter. Gevoelsmatig ben ik daar een beetje tussenin gebleven.

https://lh5.googleusercontent.com/-I...h600-no/6..JPG

Alles mag wat overwinteren op zolder (vooral het palletpaneel kan wat extra droogtijd gebruiken).


Tee.

Ai, moeten we dan zolang wachten op een vervolg?

Ik kan natuurlijk ook al langs de neus weg geïnteresseerd vragen hoe het toets-hamer mechanisme er gaat uitzien...

Tee, ik weet niet of je het van zo ver al geroken had, maar ik ben weer bijzonder nieuwsgierig naar je werkzaamheden.


K

Basis voor de toetsmechaniek is onderstaande tekening, Menk, maar bedoeling is om de constructie nóg iewat te vereenvoudigen. Zo wil ik onder andere tangent en snaardemper samenvoegen in één 'stift'.

https://lh5.googleusercontent.com/-z...n-Mechanik.jpg

Een winterslaap zal het hout goed doen, vermoed ik, maar bijkomende reden voor deze bouwonderbreking is eerlijk gezegd ook een beetje het feit dat ik vorige week aanstekelijk geprikkeld werd door een trouvaille die het wellicht goed zal doen bij (nog) een nieuw projectje. Misschien meer daarover volgend weekend (als de tijd me gunstig gezind is)..


Tee.