Welkom op het GitaarNet.
  • 3 Elementen uitzoeken - deel 2

    Rond gitaarelementen hangt nog steeds heel erg veel mysterie. Dat is ook logisch: omdat een body of een hals van een gitaar nou eenmaal minder goed te vervangen is dan de pickups wordt er veel meer mee geeëxperimenteerd en dus over nagedacht en over gesproken, en dat maakt het ook weer leuk. Onze ervaring is dat als een goede gitarist een bepaald merk of een bepaald element  in zijn of haar gitaar stopt er soms hele volkstammen volgen, ongeacht of dit element van deze wikkelaar ook goed bij hun gitaar past.

    Zo zijn elementmakers als Seymour Duncan en Larry Dimarzio (Bill Lawrence, Kent Armstrong, Jason Lollar, John Suhr you name it)  groot geworden, en terecht. Vroegâh had je niet veel te kiezen, nu zijn er honderden (semi-) professionele wikkelaars die allemaal het Walhalla beloven: Pure Tone. En dat is heel vaak waar; er worden tegenwoordig veel betere elementen gemaakt en je hebt heel veel keus. Maar veel klanten vragen ons: hoe maak je die keus? Hoe weet ik hoe dat element gaat klinken in mijn gitaar?

    Want er wordt ook helaas behoorlijk wat klinkklare onzin verkocht. Een paar voorbeelden:

    Oude elementen klinken beter.

    Oude strats danken hun toon aan de pickups.

    Het magnetisme van de polepieces is in de loop van dertig jaren veel minder geworden en daardoor klinken de pickups milder.

    De toon van de oude originele PAF-pickups uit eind jaren vijftig, dat is de vintage-toon die je zoekt.

    En deze week nog een hele mooie: "dit element klinkt een beetje Fat Strat-achtig, er werd dan ook een strat-type draad gebruikt.".

    In Our Humble Opinion:

    Oude elementen hoeven niet beter te klinken. Oude strats danken hun toon vooral aan het feit dat er lang op is gespeeld. Permanente magneten van bijvoorbeeld Alnico verliezen 1,2% van hun waarde in de 1e twee jaar, daarna 0,2% in de volgende duizend jaar. In de jaren vijftig werden de Beroemde PAF's gewikkeld met een stopwatch in plaats van een teller en een grote bak met Alnico 2, 4 en 5 magneten willekeurig door elkaar. Een heet kopje koffie van de wikkelende dame in kwestie zorgde snel voor 8 of zelfs 9 kOhms als DC-weerstand. En dat hoor je. En als laatste: strat-type draad bestaat niet, wel draad dat Fender veel gebruikt, en dat zorgt echt niet voor een strat-sound.

    Dus probeer door alle verkooppraat en marketing BS heen te kijken. Als je je er in verdiept en de verschillende geluidsbepalende onderdelen van een pickup in ogenschouw neemt kun je al voor je een element gesoldeerd hebt weten hoe hij ongeveer gaat klinken, door alleen naar de specificaties te kijken. En als je van je gitaar weet wat je hoort en wat je graag wilt horen kun je veel bereiken. Als je een Gibson Firebird hebt met mini-humbuckers of een Gretsch met Filtertrons is je keuze misschien beperkt, maar met een Tele, Strat of Les Paul is de keuze zeer groot. Alle elementbouwers vermelden veel zaken als het gaat om hun elementen en daar kun je heel veel mee doen. 

    Deze keer in Tips en Tricks een beknopte beschrijving van de verschillende wezenlijke onderdelen van een (bas-)gitaar element, de volgende keer in dit drieluik wat dat ongeveer betekent voor het geluid wat er uit een element kan komen.

     

     

    1 De Magneet of magneten.

    Een humbucker heeft 1 magneet die beide spoelen bedient en een strat of telepickup (precision, jazzbas) kent meerdere polepieces van magnetisch materiaal. Dat materiaal is in het algemeen van Alnico of keramisch materiaal.

    Alnico is een afkorting van Aluminium, Nikkel en Cobalt en bestaat uit een mengeling van deze materialen met staal of ijzer (en nog wat kleine toevoegingen). Alnico wordt gesmolten en ziet er daarom uit als metaal. Keramisch materiaal bestaat uit barium- of strontiumferriet en wordt als een soort klei gebakken. Alnico kan in meer of mindere mate worden gemagnetiseerd, keramische magneten kennen of 0 of 100% magnetisme.

    2 - Het wikkeldraad.

    Het draad waarmee gewikkeld wordt bestaat uit koper. Wikkel je echter kaal koper 8000 keer om een element dan heb je gewoon een klomp koper. De bedoeling is dat het een spoel wordt en omdat het vele duizenden wikkelingen nodig heeft om een beetje volts op te wekken moet het extreem dun zijn: dunner dan een mensenhaar. Omdat het elkaar dus niet mag raken wordt het voorzien van een dun laagje lak. Dat heet de isolatie en dat kan (heavy) Formvar zijn, Plain Enamel en Polynylon (polysol). Dit zijn allemaal rare namen voor verschillende soorten lak. De isolatie zelf doet niet echt iets met de klank, maar het een is dikker dan het ander en kan daarmee van invloed zijn op hoe de spoel er uit gaat zien en dus ook hoe die gaat klinken. Er wordt meestal draad van 0,063mm dik gebruikt en dat wordt American Wire Gauge AWG 42 genoemd. AWG 43 is 0,056mm dik en wordt nog wel eens op kleinere pickups gebruikt. Dunner draad kent meer weerstand, en weerstand zorgt bij aanslaan van een snaar voor de benodigde millivolts. Met dunner draad kun je dus met een kleinere spoel een bepaalde weerstand bereiken. Helaas vermelden de meeste wikkelaars niet welk draad er op een element zit.

    3 - De 'Bobbin'.

    De Bobbin is het geraamte van een pickup en wordt gemaakt van plastic of een geplastificeerd soort van karton. De vorm van de bobbin heeft invloed op het geluid; een p90 heeft een wijde spoel en pikt veel snaar op. Een minihumbuckertje pikt de snaar veel smaller op en klinkt dus wezenlijk anders.

    4 De manier van wikkelen

    Vroeger werd over het algemeen met de hand gewikkeld. Dat wil niks anders zeggen dan dat een mensch met de hand de draad geleid die op de ronddraaiende bobbin wordt gewikkeld. Deze draait op een rotor. Al in de jaren vijftig maakte Gibson al gebruik van machines die veel meer deden dan een spoel ronddraaien; spanning en snelheid van heen en weer gaan van de draad werden al automatisch gedaan. Tegenwoordig worden de meeste fabriekselementen volledig op digitale machines gewikkeld, en daarmee kun je heel precies elke keer dezelfde uitkomst krijgen. Dat is een must voor de elementwikkelaars die honderdduizenden van elk element verkopen (Seymour Duncan JB, DiMarzio Super Distortion, Fender Texas Specials). Met de hand gewikkeld levert altijd elke keer een beetje een ander element op, omdat je niet altijd dezelfde bewegingen kunt maken. Gelukkig is het zo dat enige onregelmatigheid in een spoel zorgt voor meer 'levendigheid' in het geluid; dit wordt verklaard door het optreden van zogenaamde "Eddy currents". Ik ben geen natuurkundige, ik snap dat ook niet maar ik heb het vaak genoeg gehoord in handgewonden elementen om het te geloven. Te veel onregelmatigheid is echter ook weer niet goed.

    6 - Gepot of niet.

    Als windingen los zitten kunnen ze spontaan mee gaan trillen met de versterker. Een onuitstaanbare piep is het gevolg die je niet kunt dempen. ALs dat het geval is kun je elementen 'potten': helemaal onderdompelen in was of kaarsvet waardoor de spoel een geheel wordt. De meeste wikkelaars (SD, Dimarzio etc) doen dit bij bijna alle elementen altijd, maar soms klinkt een element niet gepot iets 'muzikaler'. Dan moet het geen piepen worden natuurlijk.

    7 - De Resonantiefrequentie

    Het hout van een gitaar heeft net als alles om ons heen een eigen frequentie waarop het klinkt; de resonantiefrequentie. Dat geld ook voor de pickup. Op deze resontiepiek 'wil' een element het hardste klinken als het ware, en dit is onder andere afhankelijk van de kracht van de magneet en de hoeveelheid wikkelingen. Een element is niet bedoeld als HiFi-element en heeft zijn eigen toon. Hoe de resonantiefrequentie je geluid beinvloed is erg ingewikkeld, want (de stand van) de potmeters veranderen de frequentie bijvoorbeeld. In elk geval is het zo dat hoe hoger de frequentie, hoe meer hoog er in een element ' overblijft'. Voorbeeld: een typische P90 heeft een resonantiefrequentie van 4700Hz, klinkt warm en rond; een typische stratpickup zit er een octaaf boven en klinkt open met meer hoog.

    Volgende keer dus: hoe klinkt dit alles bij elkaar?

    groeten uit Groningen,

    Jacco

    Rikkers Gitaarbouw Groningen

    Graag commentaar, kritiek of aanvullingen naar vragen@rikkersgitaarbouw.nl !

     

     

Back to top