|
Een van de doelstelling van Holland Festival is het doorbreken van "het vaak gemaakte onderscheid in waardering voor zogenaamde 'hoge' en 'lage' cultuur". Op het programma staan gitaristen die hun sporen hebben verdiend in de pop, rock en jazz, maar ook 'vreemdgaan' met composities met een klassieke aanpak. Composities van gitaristen als Mike Keneally, Vernon Reid, Ron Ford, Steve Mackey, en Corrie van Binsbergen worden uitgevoerd door het Metropole orkest, het Radio Symphonie orkest en het Radio Kamerorkest. In veel van deze stukken spelen de gitaristen zelf sologitaar. Bij de doorsnee elektrische gitaarliefhebber zijn genoemde gitaristen misschien niet zo bekend, met uitzondering van Mike Keneally, een geniale gitarist, die in de jaren tachtig in de band van Frank Zappa speelde en Vernon Reid, die bij het grote publiek bekend werd door zijn spel in de band Living Colour.
 |
Corrie van Binsbergen
(foto: © Willem Schwertmann) |
Hoe moeten we ons dat voorstellen; van oorsprong elektrisch gitaristen die componeren voor een heel orkest? Pakken zij hun gitaar en werken zij stukken uit voor andere instrumenten? Of komt hun gitaar er bij het componeren misschien nauwelijks meer aan te pas? Corrie van Binsbergen, gitariste, componiste en leider van verschillende bands waaronder haar 'Grote Brokken', is inmiddels geen vreemde meer op dit gebied. Zij copmponeerde stukken voor oa het Nederlands Blazers Ensemble en toerde al eens door Nederland met een 'jazzopera'; genaamd 'Kado uit de hel'."Ik gebruik bij het componeren van mijn stukken nooit mijn gitaar. Ik schrijf aan de piano, omdat ik me daar een veel betere klankvoorstelling bij kan maken en dus beter kan instrumenteren. Bovendien heb ik meer overzicht en word ik niet 'gehinderd' door dingen die er zomaar uit komen rollen. Dat ik nauwelijks piano kan spelen werkt volgens mij juist in mijn voordeel".
Een gitarist die ook al behoorlijk gewend is aan de "klassieke rol als componist" is Steve Mackey. Mackey is, zoals bijna iedere elektrisch gitarist, ooit begonnen met het spelen in bandjes, maar hij is vooral bekend geworden door zijn composities voor orkesten. Mackey ziet zijn composities dan ook door maar liefst drie orkesten uitgevoerd worden: Het Radio Kamerorkest (14 juni), het Radio Symphonie orkest (20 juni) en het Arditti String Quartet (22 juni). Mackey laat zijn gitaar niet staan bij het componeren, maar gebruikt deze meer als een middel om zijn composities uit te werken. "Ik begin meestal achter mijn bureau, zonder instrument, om op een 'abstracte manier over het stuk na te kunnen denken. Vervolgens gebruik ik mijn gitaar om mijn lichaam fysiek bij het proces te betrekken. Ik improviseer dan met het materiaal wat altijd leidt tot een nieuw perspectief dat ik nooit had gezien met 'mijn intellect' alleen. Ik gebruik mijn gitaar altijd op deze manier, ook als in het uiteindelijke stuk geen gitaar voorkomt".
Zowel Van Binsbergen als Mackey zijn er aan gewend hun gitaar niet als primair compositiegereedschap te zien. Daarbij dwingt het componeren voor een orkest helemaal tot het kiezen van een minder 'gitaristische' benadering. Is het omgekeerde het geval voor een van oorsprong componist die een stuk voor gitaar componeert? We vroegen het aan de Nederlandse componist Willem Jeths, die bij zijn opdracht om een stuk te componeren waarin "de klankkleur van de elektrische gitaar centraal staat", voor de basgitaar koos. Waar bij Mackey de compositie eerst 'in zijn hoofd ontstaat' en hem vervolgens op gitaar uitwerkt, volgt Jeths bij zijn compositie de omgekeerde weg. "Ik wilde eerst wat experimenteren met gekke geluiden en effecten. Samen met mijn broer, van wie ik een elektrische bas kon lenen, heb ik gekeken naar wat je allemaal uit een elektrische bas kunt halen." Zo werkt Jeths meestal. Hij staat bekend als een `notencomponist'. Dat wil zeggen als een componist die in eerste instantie bezig is hoe hij de individuele noten moet laten klinken (en met welke intentie), in plaats van met het patroon dat deze noten volgen. "Na die inventarisatie van verschillende klanken, ga ik aan de slag. Ik heb dan verschillende muzikale onderdelen, waaruit een groot geheel gemaakt moet worden. In mijn compositie wordt het aan het eind van het stuk een groot monsterachtig geheel. Het blijkt in elkaar te passen".
Niet de gitaar, maar de elektrische gitaar staat in alle programma's centraal.Betekent dit dat het concertgebouw nu eens het toneel wordt van scheurende gitaren met veel feedback en volle effectenbakken? Als het aan Mackey ligt wel. "In al mijn composities gebruik ik veel effecten, waaronder distortion en delay. Ook speel ik veel met een bottleneck en streef ik soms naar een "purer geluid". Corrie van Binsbergen ziet het onderscheid tussen een "puur geluid" en het gebruik van effecten op de elektrische gitaar niet zo. "Bij mij is het gebruik van effecten zo geïncorpereerd in het spelen op de electrische gitaar dat dat voor mij ook puur is".
Jeths is niet zo bezig geweest met het scala van elektrische gitaar-effecten. "Waarschijnlijk in tegenstelling tot "gitarist-componisten" ben ik niet zo erg gefixeerd op de (elektrische) gitaar en alle effecten die daarvoor op de markt zijn. Het oerwoud aan mogelijkheden hoef ik niet te ontdekken. Dat zou ook meer passen in een stuk waarin de gitaar een solistische rol zou spelen". Jeths zoekt het experiment niet zozeer in de elektrische vervorming, maar blijft dichter bij het instrument zelf. "De klanken die ik gebruik zijn vaak niet de geigende klanken van een instrument. Ook gebruik ik in mijn compositie wat "speciale effecten", zoals het spelen van een glissando door met een lineaal en het handvat van een schaar over de snaren te gaan".
 |
| Steve Mackey |
Waar de gitaar in het stuk van Jeths geen solistische rol heeft, spelen Van Binsbergen en Mackey ook sologitaar over hun eigen composities. Het stuk van Van Binsbergen bestaat uit verschillende delen. In twee delen is zij (improviserend) solist, terwijl zij de gitaar in de andere delen meer als kleurend instrument gebruikt. Mackey maakt in zijn compositie "Dream House" voor het Radio Symphonie Orkest ook gebruik van een elektrisch gitaarkwartet (!) "Dat stuk heeft een enorme verscheidenheid aan klanken", aldus Mackey. "Het gitaarkwartet bestaat uit drie elektrische gitaren en een elektrische bas. Elke gitaar speelt zijn eigen stuk. In de compositie zijn de gitaren "volwaardige" componenten van het orkest, en ik heb erg gelet op de details van de afzonderlijke partijen. De overweldigende kracht van de gitaar heeft zich succesvol bewezen. Ikzelf ben meer geinteresseerd in de kleur van de tonen en de details".
In het stuk van Jeths is de (bas)gitaar onderdeel van de orkestklank. "Ik hou erg van flageoletten, op een basgitaar klinken die heel mooi. Wanneer je die combineert met het geluid van de vibrafoon en de congs krijg je een verwantschap van kleuren. De naklank van zo'n cong heeft ook iets vibrerends. Om het zware, het 'buikachtige' en 'het' percussieve van een basgitaar op te blazen, gebruik ik contrabassen waarvan de snaren met drumsticks worden aangeslagen".
De stukken tijdens het Holland Festival zijn alle in opdracht van de NPS geschreven. "Ik moet nog wel een beetje leren omgaan met het fenomeen compositieopdracht.", zegt Van Binsbergen. "Het lastigst is het begin; het opzetten van het stuk. Dat is het grote verschil tussen een opdracht of het schrijven voor de specifieke bezettingen die ik voor mijn eigen projecten bedenk. Dan begint het vanuit een idee, met een voorstelling van het soort programma, het groepsgeluid en dan schrijf ik op/voor de personen die ik vaak ook goed ken. In ieder geval weet ik hoe ze spelen en klinken. Schrijven voor een orkestbezetting is anoniemer maar qua klank misschien in zekere zin wel puurder. In ieder geval is het kleuren met de grootste kleurendoos die ik ooit tot m'n beschikking had".
Terug naar de centrale vraagstelling in de inleiding: Wanneer mag een gitarist zich nu eigenlijk componist noemen?"Dat mag die gitarist in kwestie wat mij betreft helemaal zelf uitmaken", vindt Van Binsbergen."Ik heb mezelf overigens erg lang niet beschouwd als componist maar ben inmiddels zo vaak zo genoemd en gevraagd dat het kennelijk zo is". Jeths vindt het onderscheid ook niet altijd duidelijk te maken."Misschien is er sprake van een componist wanneer de improvisatie wordt geminimaliseerd en ondergeschikt is aan het hanteren van een vooropgezet plan. Het componeren is het planmatige, het dingen samenstellen. Het is een intellectueel of gevoelsmatig proces die zijn weerslag krijgt op papier".Mackey ziet helemaal geen onderscheid. "De gitaar is een instrument die de grens tussen componist en uitvoerend muzikant, welke in de klassieke muziek zo duidelijk lijkt, doet vervagen. Bijna alle gitaristen zijn componisten".
top
Relevante links:
|
Direct zoeken op
