FAQ: voeding van pedalen

Bij deze een buitengewoon bruikbaar stuk tekst waarin veel van je vragen over het voeden van pedalen zullen worden beantwoord. Het initiatief en vrijwel alle tekst is van forumlid Nielsje, met een toevoeging van Dirk_Hendrik en een paar verdwaalde aanwijzingen van mijn kant. Eerst het overzicht:
------------------------------------------------------------------------------------------------

1 Introductie

2 Transformators (Boss-style)
2.1 ACA adapter
2.2 PSA adapter
2.3 Techniek
2.4 Problemen

3Geschakelde voedingen (One-Spot)
3.1 Techniek
3.2 Problemen

4 Daisychain

5Geïsoleerde uitgangen

6 Tips & Tricks
6.1 Center negative vs Center positive
6.2 Alternatieve aansluitmethoden
6.3 ACA pedalen aansluiten
6.4 Lastige pedalen
6.5 Alternatieve spanningen
6.6 Outputs combineren
6.7 Drive vs Modulatie
6.8 FX-loop

7 Bang for the Buck!

8 Referenties en nuttige links

---------------------------------------------------------------------------------------------
1 Introductie

Deze voedings-f.a.q. is louter bedoeld als uiteenzetting van de verschillende technieken die beschikbaar zijn om fx-pedalen te voorzien van voeding. Er zal
dan ook nergens een koopadvies gedaan worden, de aangehaalde voorbeelden zijn slechts bedoeld als illustratie van de verschillende technieken.
Ook is het niet de bedoeling om een compleet overzicht te geven van alle voedingen die verkrijgbaar zijn (geweest). Enkele bekende voedingen worden
toegelicht, omdat hier wel eens vragen over ontstaan. Om toch de fanatieke gitarist een handje te helpen worden er wel een paar ’bang for the buck’ voorbeelden aangedragen. Dit is, nogmaals, geen ’bindend’ koopadvies. Doe vooral wat je zelf wil, wat je bevalt. Maar hopelijk kan je wat van deze simpele uiteenzetting leren, en worden je belangrijkste vragen beantwoord.
Als laatste wil ik graag Mitch en Dirk Hendrik bedanken voor hun hulp bij het maken van dit document.

December 2008,
Niels van der Geld


2 Transformators (Boss-style)
Transformators zijn er in vele vormen, maten en merken. Er wordt ingegaan op ACA en PSA adapters van boss, omdat hier nog wel eens vragen over ontstaan. Tevens een klein beetje technische informatie, voor wie dat wenst. Natuurlijk zijn er veel meer adapters, kijk bij Hoofdstuk 7 voor een goede tip.

2.1 ACA adapter
De ACA adapter is een ongestabiliseerde 9V of 12V adapter. De ongestabiliseerde ACA adapter heeft als probleem dat de spanning zakt wanneer men
meerdere of zwaardere pedalen aansluit. De ACA adapter kan maximaal 250 mA leveren, maar helaas zakt de spanning van de voeding al snel in, zodat de 250 mA niet wordt behaald. De ACA adapter was de eerste adapter van boss voor pedalen, en leverde 12V . Een 470 ohm weerstand en een 1S2473 diode in boss pedaal bracht deze waarde terug naar 9V . Dit deed men om ervoor te zorgen dat er nog steeds voldoende spanning overbleef als men meerdere pedalen aansloot. Later werd de ACA alleen nog maar geleverd met een 9V output, en werden de eerder genoemde weerstand en diode niet meer ingebouwd. De ACA en de PSA adapters zijn een lange tijd beide verkrijgbaar geweest, tot 1997, want toen besloot boss alleen nog maar de PSA adapter te leveren. Wat niet onbelangrijk is: De ACA adapter is géén AC adapter! Deze verwarring komt vaak voor door de ongelukkig gekozen type aanduiding.
Alle huidige boss pedalen draaien gewoon op 9V DC (gelijkstroom).

2.2 PSA adapter
De PSA adapter is een gestabiliseerde adapter die 9V dc levert met een maximale stroom van 200 mA. Gestabiliseerd wil zeggen dat er in de adapter een circuit zit dat er voor zorgt de spanning 9V blijft, ook als men meerdere pedalen aansluit.

2.3 Techniek
Een transformator is een statisch elektrisch apparaat, bestaande uit magnetisch gekoppelde spoelen. Stuurt men een stroom door de primaire spoel, dan wordt in de de secundaire spoel, een spanning opgewekt. De hogere wisselspanning op de primaire spoel met veel windingen veroorzaakt een wisselstroom, die in de secundaire spoel met minder wikkelingen een lagere wisselspanning opwekt. De wisselspanning wordt vervolgens door een gelijkrichter gestuurd, om van de wisselspanning een gelijkspanning te maken, die geschikt is om te gebruiken voor effecten. Na de gelijkrichter komt een spanningsstabilisator, een stukje aktieve elektronica in chipvorm die de laatste restbrom uit de gelijkgerichtte spanning verwijderd.

2.4 Problemen
Bij dergelijke transformators wil het wel eens voorkomen dat er wat bijgeluiden ontstaan. Dit kan ontstaan door EMF, een electromagnetisch veld wat
gegenereerd wordt door de transformator zelf. Vooral wah pedalen willen nog wel eens last ondervinden hiervan. Je kan dan simpelweg proberen om de afstand tussen de wah en de adapter te vergroten. Dan is er ook nog het verschijnsel dat ripple heet, dat eigenlijk wordt veroorzaakt door wat ’rest’wisselspanning die de gelijkrichter er niet helemaal uit heeft gehaald. Dit laat zich horen als een verdubbeling van 60 Hz van de netspanning. Als hier niets aan gedaan wordt, dan resulteert dit in een 120 Hz brom. Een goeie adapter heeft een filter ingebouwd van condensators die deze brom netjes weg werken. Universele adapters hebben deze form van filtering niet altijd, en werken dus niet altijd lekker samen met pedalen. Vaak hebben pedalen zelf ook een ingebouwde filtering, waardoor een universele adapter soms wel goed kan werken.

3 Geschakelde voedingen (bijvoorbeeld One-Spot)

Geschakelde voedingen komen steeds meer in opmars in de pedalen wereld. Ze zijn erg klein, en daardoor handig in gebruik op een pedalboard. Tevens zijn
ze relatief goedkoop en kunnen zij een grote stroom leveren (zowel de One-Spot alsmede de Godlyke Powerall leveren 1700 mA). Een andere bekende geschakelde voeding (die overigens niet geschikt is voor fx-gebruik) is de Nokia snellader.

3.1 Techniek
Geschakelde voedingen werken met het principe waarbij de 220 V al wordt gelijkgericht en daarna op een hoge frequentie wordt aan en uitgeschakeld. Zonder nog dieper op deze complexe materie in te gaan is het grootste voordeel dat het transformeren daarna met een fysiek veel kleinere transformator gedaan kan worden en er dus, in een kleiner formaat, een groter vermogen getransformeerd kan worden. Daarnaast is het rendement van een schakelende voeding hoger. Nadeel is dat die hoge frequentie weer uit de uitgangsspanning gefilterd moet worden en het uitgangsvermogen afneemt als die filtering zwaarder wordt. Voor een lader van een mobiele telefoon is dat niet erg. Bij een geluidsapparatuur toepassing ga je de restrimpel horen als een hoge fluittoon. De One-Spot is overigens geen door Visual Sound zelf gemaakt produkt maar de filtering is wel op hun specificaties.
Wat minder vermogen dus maar nog steeds meer dan bij een gewone transformatorvoeding, in een kleiner en lichter formaat.

3.2 Problemen
Geschakelde voedingen, hebben net als de ouderwetse transformators, last van EMF en Ripple. Gelukkig is door de afmeting van een geschakelde voeding
het EMF probleem makkelijker op te lossen. De geschakelde voeding zet wisselspanning om op een veel hogere frequentie (buiten de gehoorgrenzen) dan de transformator. Dit zorgt ervoor dat er geen brom meer is bij een geschakelde voeding. Helaas pikken sommige onderdelen van vaak digitale effectpedalen wel de hoge frequentie op, wat zich kan uiten in een hoge fluittoon. Dit gebeurt echter niet met elk pedaal en elke voeding. De One-Spot en Godlyke hebben een betere filtering dan een universele geschakelde voeding. Veel goedkopere geschakelde voedingen, verkocht voor weinig als universele adapter, zijn vaak ongeschikt voor pedalen en andere geluidsapparatuur. De hoge frequentie is te laag en valt binnen het gehoorbereik. Verder is de filtering te minimaal. Resultaat is dat je een piep hoort.

Een gestabiliseerde adapter zoals beschreven bij Hoofstuk 2 kan hier minder last van hebben, probeer dit dan, of probeer een combinatie van beiden.


4 Daisychain

Een zeer populaire, handige en goedkope manier om pedalen aan te sluiten is door middel van een zogeheten daisychain. Hierbij worden meerdere pedalen gevoed door één adapter. Het is te vergelijken met een verlengsnoer met daaraan een stekkerdoos. Elk pedaal heeft z’n eigen plug, en als een plug ongebruikt blijft, dan is het geen probleem (overigens is het wel raadzaam om de overgebleven pluggen af te dekken met een bijgeleverd rubberen schoentje). Er zijn verschillende fabrikanten die daisychains leveren. Visual-Sound levert ze met voldoende ruimte tussen de pluggen, in tegenstelling tot de boss-chain, die eigenlijk alleen geschikt is om te gebruiken in combinatie met PSM-5 Masterswitch en andere boss pedalen. Visual-Sound heeft op het moment ook als enige een daisychain in het assortiment met haakse plugjes. Zolang alle pedalen 9V dc gebruiken kan men ze probleemloos aansluiten. Gebruikt een pedaal echter een andere spanning, of is de polariteit anders, kijk dan even bij Hoofdstuk 6.

Elk pedaal gebruikt stroom. Drive pedalen gebruiken minder stroom dan phasers, en digitale delays gebruiken relatief veel stroom. Men kan simpel zelf uitrekenen of de adapter die je gebruikt voldoende stroom levert. Op elk pedaal (of in de handleiding ervan) staat hoeveel stroom een pedaal gebruikt. Mocht je dat niet kunnen vinden, dan kan je op de website van CIOKS/Stinkfoot een overzicht vinden van de stroomconsumptie van een hoop pedalen. Je kan dan simpelweg het aantal mA optellen, en als dit niet de waarde van je adapter overschrijdt, dan zit je goed! Overigens, van een adapter die een hogere stroom kan leveren dan wat je pedaal nodig heeft gaat je pedaal niet stuk.


5 Geïsoleerde uitgangen

Een adapter met een daisychain is dan wel goedkoop in aanschaf, maar biedt geen garantie tot een gelukkig en geluidsarm pedalen leven. In hoofdstuk 6
wordt beschreven hoe je dit kan optimaliseren, maar als je meer wil, kun je een voeding kopen met geïsoleerde uitgangen zoals een PedalPower 2. Een voeding met geïsoleerde uitgangen verschilt van een adapter met daisychain op het punt waar de aftakkingen worden gemaakt. Bij een adapter-daisychain combinatie wordt eerst alles omgezet naar 9V DC en daarna gesplitst in meerdere uitgangen. Bij een voeding met geïsoleerde uitgangen, worden eerst de aftakkingen gemaakt, en daarna worden deze omzet naar een gewenste spanning (vaak instelbaar). Dit is als het ware te vergelijken met een verdeeldoos met meerdere adapters erin. Omdat er dus niet één, maar meerdere ’adapters’ in zo’n voeding zitten, zijn dergelijke voedingen wat duurder in aanschaf. De prijzen van dergelijke voedingen schommelen tussen de 100 en 250 euro.
Overigens zijn er heel veel voedingen die in een mooi kastje zitten, zoals de Dunlop DC Brick en de T-rex Fueltank. Laat je niet foppen, dit zijn gewoon daisychains in een kastje en zijn dus niet beter dan een gewone adapter-daisychain combinatie. Wel staat het iets netter op je pedalboard, maar vaak zijn ze significant duurder.

6 Tips & Tricks

6.1 Center negative vs Center positive
Vaak staat op een pedaal (of in de handleiding ervan) de tekst ’Center negative’, vaak begeleid door plaatje zoals te zien is in figuur 1. Center negative betekend dat op de buitenzijde van de plug (van adapter of daisychain) de spanning moet staan, en ’binnenin’ de massa. Bij een center positive systeem is dit andersom.
De meeste reguliere pedalen zijn center negative. Pas op met het aansluiten van pedalen met een andere polariteit, dit kan desastreuze gevolgen hebben.
Men kan de polariteit vaak eenvoudig verwisselen als men handig is met een soldeerbout. Ben je echter niet zo van het klussen, of ben je bang om je pedaal te vernielen, dan kun je altijd een verloopstekkertje kopen.

figuur 1
http://duhvoodooman.com/miscimages/m...plug_types.gif

6.2 Alternatieve aansluitmethoden

Niet elk pedaal wordt gevoed met een standaard plugje zoals je vindt aan een One-Spot adapter. Electro-Harmonix heeft enkele pedalen die een 3.5 mm mannelijk plugje vereisen. Dit geldt voornamelijk voor de oudere pedalen, de nieuwe XO e.a. serie pedalen hebben allemaal een standaardvoeding. Een aantal pedalen zoals de standaard Vox wah en MXR pedalen hebben jarenlang géén adapter aansluiting gehad. Vaak zijn dergelijke pedalen simpel om te bouwen, maar dit wordt afgeraden, omdat bij ’vintage’ pedalen de waarde significant kan dalen. Er zijn diverse (battery-clip) verloopkabeltjes te koop van verschillende fabrikanten. Het scheelt je wat soldeerwerk, en je pedalen behouden hun waarde.

6.3 ACA pedalen aansluiten

Een ouder pedaal aansluiten op een nieuwere ACA of PSA adapter zal niet goed werken. Door de weerstand en diode zal het pedaal niet genoeg power krijgen om goed te functioneren. Als oplossing kan men een daisy chain gebruiken in combinatie met nog een pedaal, welke wel ontworpen is voor de nieuwere AC of PSA adapter. De 9V spanning over de twee pedalen sluit de weerstand en diode kort en daardoor zal het pedaal gewoon 9V krijgen.

6.4 Lastige pedalen

Sommige pedalen laten zich nog steeds niet voeden met een standaard adapter met daisy-chain. Enkele voorbeelden zijn de Line6 Tonecore pedalen, of bijvoorbeeld de Fuzzface of Tonebender. Line6 vermeldt heel duidelijk in de handleiding dat de Tonecore pedalen hun eigen adapter nodig hebben. Uiteraard zijn er wel meerdere merken die dat claimen, maar bij Line6 is het echt zo. Bij slechts één pedaal zijn de bijgeluiden nog wel te overzien, bij meerdere pedalen krijg je onbruikbaar veel last van ruis en andere bijgeluiden. Een voeding met geïsoleerde uitgangen voldoet overigens wel.
Voor PNP-fuzzes kan een gewone adapter worden gebruikt, maar men moet hier dan geen andere pedalen mee willen daisychainen. Dit kan niet, omdat
de overige pedalen vaak hun massa delen, via de patchkabels (en vaak via het chassis).

6.5 Alternatieve spanningen

Niet elk pedaal draait op 9V dc. Er zijn verschillende pedalen te noemen van verschillende fabrikanten die draaien op 12V , 18V , 40V of een andere span-
ning. Deze pedalen worden veelal met hun eigen voeding geleverd (vooral EHX doet dat), maar men kan zich indenken dat het niet wenselijk is om allerlei
verschilende adapters op het pedalboard te hebben. Voordeel hiervan is wel dat de pedalen niet met elkaar interfereren. Sommige pedalen (zoals de OCD van Fulltone) draaien op elke spanning tussen de 9V en 18V . Dergelijke mogelijkheden kunnen de headroom van een pedaal vergroten. Hiervoor kan men een extra adapter gebruiken, een ietwat gebruiksvriendelijkere oplossing is de Godlyke Powerpump. Deze kan men aansluiten op een 9V adapter, en de Powerpump verandert de spanning via een opamp desgewenst in 12V of 18V . Dergelijke systemen zorgen er echter wel voor dat de stroom na verandering flink zakt. Daarom is het niet zo raadzaam om de Powerpump te gebruiken bij een standaard Boss adapter die slechts 200 mA levert, maar bij een One-Spot achtige (1700 mA). Voor EHX pedalen die meer dan 18V nodig hebben werkt deze oplossing helaas niet en is men nog steeds gebonden aan een losse adapter of luxe geïsoleerde voeding met instelbare spanningen.

6.6 Outputs combineren

Als men gebruik maakt van een voeding met geïsoleerde uitgangen kan men gebruik maken van een zogeheten stack-flex kabel, waarbij men twee uitgangen kan combineren, zodat de spanning verdubbeld wordt. Dit werkt alleen met een voeding met geïsoleerde uitgangen, en niet bij een voeding met daisychain.

6.7 Drive vs Modulatie

Veel gitaristen hebben op hun pedalboard enkele drives en modulatie pedalen (delay, phaser, etc) staan. Het wordt aangeraden om drive pedalen apart te
voeden van modulatie pedalen. Als men gebruik maakt van een daisy-chain constructie, dan kan de gedeelde voeding ervoor gaan zorgen dat de pedalen
gaan interfereren met elkaar. Vooral digitale delays en drives, fuzzes of boosts kunnen problemen veroorzaken, maar ook met andere pedalen kan dit gebeuren. Experimenteer vooral eerst met een enkele voeding, en probeer te achterhalen welk pedaal eventuele storingen veroorzaakt. Bij slechts een enkel pedaal wat moeilijk doet, wil je misschien een ander pedaal proberen, of gewoon een batterij. Een gescheiden voeding van de drive en modulatie, of een geïsoleerde voeding is toch de beste oplossing, die in de toekomst ook meer opties biedt.

6.8 FX-loop

Veel gitaristen maken gebruik van een versterker met een zogeheten FX-loop. Hierbij wordt een deel van de effecten (vaak modulatie pedalen, maar ook equalizers en boosters) tussen de voor- en eindversterker geplaatst. Op deze manier heeft de vervorming van de voortrap geen invloed op de effecten, wat bij delay’s en dergelijke heel fijn kan werken. Het is noodzakelijk om pedalen die in de FX-loop zitten, apart te voeden met een eigen voeding. Op deze manier kan je vervelende aardlussen (brom) voorkomen. Een simpele manier om dit te bewerkstelligen is gewoon nog een adapter kopen. Mocht je gebruik maken van een geïsoleerde voeding, dan is dit niet nodig. Mocht je om wat voor reden dan ook toch een drive o.i.d. in je loop hebben, dan is het raadzaam om deze ook apart te voeden.


7 Bang for the Buck!

In deze sectie zijn aantal voorbeelden weergegeven van voedingen die goed functioneren voor een lage prijs. Koop gerust wat anders, maar zeker als je nieuw bent in effecten-land, dan is het wellicht geen slecht idee om iets met de tips te doen.

1. De Ibanez AC109 is een goedkope en goede gestabiliseerde adapter die 200 mA levert. De iets duurdere (maar nog steeds goedkoper dan de adapter
van boss) AC509 levert 500 mA
2. De Thomann NT AC/PSA is een goedkope geschakelde voeding die 300 mA levert. Niet bijzonder veel, maar als je twee voedingen wil (bijvoorbeeld
omdat je pedalen hebt in je FX-loop) dan kan dit een handige en voordelige voeding voor je zijn.
3. De Godlyke Powerall all-in-one package is een geschakelde voeding (net als de One-Spot van Visual Sound), welke 1700 mA levert en dat is voldoende
voor een hoop pedalen. De Powerall krijgt de voorkeur boven de One-Spot omdat deze standaard komt met een daisychain voor vijf andere pedalen,
en legio verloop stekkertjes voor onder andere:
• Line6 pedalen
• EHX pedalen
• Battery-clip (oudere pedalen)
• Omgedraaide polariteit
• Verlengkabeltjes
Dit setje is te vinden voor ongeveer 30 euro, en biedt veel mogelijkheden qua voeding. Men heeft voldoende stroom ter beschikking en de adapter
is klein en neemt zodoende niet veel ruimte in beslag.
4. De goedkoopste voeding met geïsoleerde uitgangen van het moment is de Cioks Schizophrenic. Deze voeding is te vinden voor 105 euro, maar daar
worden helaas geen voedingskabeltjes bij geleverd. Een handig iemand zet ze zelf in elkaar, ze zijn te koop voor zon 4 euro per stuk. De Schizophrenic
heeft voldoende uitgangen, en levert per uitgang maximaal 75 mA. Dit kan te weinig zijn voor je digitale delay, dus let daar op! Tevens zijn de
uitgangsspanningen in te stellen, en daarmee is hij behoorlijk instelbaar.
5. Koop 2e hands! De bekende 2e hands sites bieden vaak voedingen aan.
Koop om te proberen, en als het niet bevalt kan je het altijd weer verkopen.


8 Referenties en nuttige links

Dit is natuurlijk een document met kennis die is opgedaan uit ervaring, maar het zit ook vol met ’internetwijsheden’. Het is natuurlijk wel zo netjes om
deze bronnen even te vermelden. Overigens is er veel informatie te vinden op de website van Stinkfoot. Hier is ook een lijst te vinden met pedalen en de
hoeveelheid stroom die ze trekken.
http://www.cioks.com/media/current_c...tion_table.pdf
http://en.wikipedia.org