Het grote versterker- FAQ topic
Manne, het is de bedoeling in dit topic technisch goed onderbouwde verhalen te plaatsen waar we dan naar kunnen verwijzen. Het komt namelijk nog al eens voor dat er in meerdere topics hetzelfde uitgelegd moet worden. Om dit informatieve topic zo schoon mogelijk te houden is het de bedoeling hier geen discussie te voeren, daar zijn de normale topics voor.
Om te beginnen: Mijn amp klinkt dun op laag volume.
Het karakter van de amp wordt mede bepaald door de stand van de gain regelaar. Althans dat geldt voor de meeste gitaar versterkers. De brightcap parallel over de gain regelaar is hier verantwoordelijk voor. Jouw gitaarsignaal gaat zowel door die cap als door de potmeter. Voor de duidelijkheid, met die potmeter regel je niet de versterking maar de verzwakking. Deze verzwakker op bv negen uur is bijna maximaal en laat dan weinig van het signaal door. Echter het signaal kan ook door de parallel staande cap welke puur hoge frequentie door laat. Hoe hoger de frequentie hoe lager de weerstand (reactantie) van de cap. Het hoog signaal kan bijna ongehinderd door en kan dus op maximaal versterken. Hoe lager de frequentie hoe meer demping voor het signaal. Dit is de reden dat een amp vetter klinkt op hoog volume. Natuurlijk doet een hard werkende eindtrap en speaker ook een duit in het zakje maar het overgrote deel van het karakter komt door het effect van de brightcap en zijn instelbare parallel staande verzwakker.
Een leuke test om dit te bewijzen is het volgende:
Draai het volume op je gitaar een stuk terug en compenseer het geluidsniveau met de gain of preamp-volume op je amp. Je zal zien dat het veel voller klinkt. De keerzijde is dat je meer opgepikte ruis en storing mee versterkt wat je oorspronkelijke signaal vervuild. Dit is dus niet de oplossing maar wel leuk om het effect van de brightcap aan te tonen.
Twee eindbuizen verwijderen
Mijn amp is te hard, kan ik buizen verwijderen?
Deze vraag komt regelmatig langs en de mogelijkheid is afhankelijk van een aantal zaken:
Het is alleen mogelijk als je vier of meer eindbuizen hebt welke in een parallel balans eindtrap zijn geschakeld.
Er zijn namelijk ook amps in de handel met Single Ended eindtrappen waarin vier of zelfs meer eindbuizen parallel staan. Ook dan is het mogelijk om zelfs drie van de vier eindbuizen te trekken maar de constructie is bepalend. Raadpleeg iemand met kennis van zaken.
We kunnen ruwweg zeggen dat er twee typen parallel balans eindtrappen zijn, namelijk kathode bias en regelbare dan wel vast ingestelde bias.
De kathode biased amp:
Over het algemeen zijn dit amps tot maximaal 40Watt, vaak uitgevoerd met 4 EL84 of 6V6. Heb je twee EL34, EL84, 6L6, 6V6 etc dan kun je ook twee buizen trekken maar het wordt dan wel angstig stil. Deze categorie gebruikers hoeven hier dan niet verder te lezen.
Bij amps zoals de Vox AC30 wordt de bias bepaald door een gemeenschappelijke kathode weerstand. Zou je hier twee buizen trekken wordt de stroom door de overgebleven twee buizen twee keer zo hoog en de buizen zullen heel snel verbranden. Je kan een nieuw kwartet gaan bestellen en hopen dat de amp geen schade heeft opgelopen. Bij dit type amp is het zonder ingrijpen dus een "NOGO".
Er zijn uitzonderingen als elke buis zijn eigen kathodeweerstand heeft. Dan is het idd mogelijk twee buizen te trekken waarmee het totale uitgangsvermogen zal halveren. Zou je perse buizen willen trekken dan is de amp met gemeenschappelijke kathodeweerstand natuurlijk om te bouwen. Weet op dit punt wel wat je doet want er gaan hier flinke vermogens in om met alle gevolgen voor de constructie en het laswerk.
De fixed bias:
Dit wil zeggen dat de biasstroom is bepaald door de gebruiker of liever gezegd de constructeur. Fixed wil echter niet zeggen dat hij niet instelbaar is. De fixed bias kan zijn uitgevoerd met een weerstandnetwerk of met een regelbare potmeter. In beide gevallen spreken we toch over fixed bias omdat hij niet automatisch aanpast aan de situatie waaronder ander type buizen.
Amps met een fixed bias waar je deze truc kan toepassen is onder andere de Fender twinreverb. Deze amp heeft vier 6L6 buizen en een fixed bias. Deze 100 of 135 Watter kan makkelijk twee buisjes missen waarmee het maximaal haalbare cleane vermogen met de helft wordt gereduceerd.
Gevolgen:
Met het trekken van eindbuizen ben je er nog niet. Het gevolg is namelijk dat de twee buizen een hogere impedantie hebben dan vier buizen. Net als bij het parallel schalkelen van weerstanden hebben twee parallel geschakelde buizen ook een lagere (inwendige) weerstand. Een uitgang welke op de amp aangegeven staat als 4 Ohm wordt hierdoor 8 Ohm. Een 8 Ohm uitgang is dan 16 Ohm etc.
Dan het effect op beleving.
Dit kan nog wel eens tegen vallen. Het enige wat je zal waarnemen is dat de amp wat eerder opbreekt bij volledige uitsturing van de eindtrap. Heb je bv een twin welke je een vermogen laat produceren van 40Watt dan maakt het geen verschil of je dat met twee of vier buizen doet. Alleen als je tot het randje gaat is het hoorbaar/voelbaar.
Tot slot is het in alle gevallen verstandig de biasstroom te checken als de buizen vervangen zijn. Automatisch wil niet altijd zeggen "automatisch goed".
Het wel of niet gebruiken van de standbyswitch
Hier is al veel over gesproken, even een artikeltje om hiernaar te kunnen verwijzen want elke keer het verhaal opnieuw vertellen gaat ook een beetje vervelen.
Welke spanning heeft een buis nodig?
1 - allereerst moeten er elektronen worden vrijgemaakt door de cathode te verhitten, hiervoor is een gloeispanning van 6.3V~ nodig om de gloeidraad te verhitten die op zijn beurt de cathode weer verhit.
2 - er is ook een hoge gelijkspanning nodig waardoor er stroom door de buis kan lopen mits in warme toestand.
Zonder warmte is de buis zo goed als niet aanwezig en kan er nagenoeg geen stroom lopen. Zou je hier een hoogspanning aansluiten gebeurt er nog helemaal niets. Zonder hoogspanning natuurlijk ook geen stroom hoe heet we de cathode ook opstoken, beide grootheden moeten dus aanwezig zijn.
Wat doet de Standbyswitch:
Bij ingeschakelde amp verbreekt de standbyswitch de verbinding tussen de hoogspanning en de buis. Alleen de gloeidraad blijft aktief wat wil zeggen dat de buis bedrijfsklaar is en een lage inwendige weerstand heeft. Zou je daar een hoge spanning op zetten is het gevolg een razendsnelle stroomtoename. Deze stroom moet worden geleverd door de voeding en loopt door de gelijkrichter en eindbuizen. Deze snelle toename vindt plaats in enkele microseconden wat schadelijk is voor alle betrokken onderdelen.
De situatie zonder standbyswitch:
Zet je de amp vanuit koude toestand aan (zonder stanbyswitch geactiveerd) zal de hoogspanning al dan niet direct aanwezig zijn (afhankelijk van type gelijkrichter, buis of diode's). Stel dat de amp is uitgevoerd met diode's dan is de hoogspanning direct na inschakelen op de buizen aanwezig. Dit heeft echter geen enkele invloed want de buis is nog koud en heeft daaarom nog een hoge inwendige weerstand. Er loopt dus geen stroom ondanks de al aanwezige hoge spanning. Nu beginnen de gloeidraden langzaam op te warmen, de tijd voor het bedrijfsklaar zijn is afhankelijk van het type buis maar neem gemiddeld maar zo'n 20 seconden hiervoor. In die opwarm periode daalt de inwendige weerstand en gaat de stroom geleidelijk toenemen door de daling van inwendige weerstand en de reeds aanwezige hoogspanning. Allemaal heel veilig en beheerst.
De situatie met gebruik van standby:
Zoals gezegd is de buis niet verbonden met de hoogspanning omdat de standbyswitch is geopend (standby actief). De buizen laten we eerst warm worden waardoor ze in bedrijfsklare toestand komen (lage inwendige weerstand) Zou er hoogspanning aanwezig zijn loopt er een aardige stroom door de buizen. Door nu in een fractie van een seconde de schakelaar te sluiten onstaat er een stroompiek welke aanzienlijk kan zijn. De eindbuizen zijn in veel gevallen nog met zn vieren (parallel op de voeding) maar de gelijkrichter moet het helemaal in zijn eentje verwerken.
De VoxAC30 met GZ34 gelijkrichter is regelmatig op het spreekuur en dit allemaal door gebruik van de beruchte switch.
Het gebruik van de standby is te vergelijken met een auto waarbij plankgas wordt gegeven bij ingeschakelde versnelling en je vervolgens de koppeling laat schieten.
Ik hoop met bovenstaande onderbouwing een beetje duidelijkheid te scheppen in de mythe rond deze schakelaar. Het effect van cathode vergiftiging heb ik hier nog buiten beschouwing gelaten, Google is onze vriend in deze.
Het verhaal geldt voor de meeste gitaaramps maar uiteraard zijn er ook amps waar het anders gaat.