PDA

View Full Version : Zelfbouw amp project



Negative K3 fan
13 juli 2004, 22:39
test

Negative K3 fan
13 juli 2004, 22:47
Ok, ik doe VWO en in de zesde (examen) klas moet iedereen een zng. profielwerkstuk doen, een groot werkstuk (80 uur per persoon) dat aansluit bij je zng. profiel vakken (bijvoorbeeld scheikunde en biologie, natuurkunde en wiskunde, cultuur shit of economie). Ik heb dus natuurkunde wiskunde scheikudne blabla en ik dacht dat ik voor natuurkunde wel eens wat hobby in de praktijk kon brengen> zelf een amp bouwen naar een schema en evt. misschien zelfs modden.

Kost geld, maar deze vakantie heb ik veel gewerkt/ga ik veel werken, ik ga ook op vakantie, maar zelfs van het geld wat ik overhoud moet het nog lukken. Dus wat ik wil is gewoon een amp nabouwen van schema en daar moet ook een aparte cab bij omdat het voor het PWS natuurlijk niet interessant is dat ik 30 uur besteed aan een mooie behuizing ofzo, dat heeft dus lage prioriteit.

Ik zag een tijdje terug zon boek staan op gitaarmarkt wat aan mn neus is voorbij gegaan, inside tube amps, dit leek me een heel aardig boek (mede door op internet gelezen commentaren etc). Welke amp ik moet bouwen, geen idee, in dat boek zou er 1 staan, een Fender champ stelt natuurlijk ook niets voor (bij wijze van spreken), of zon ding van ax84...

Ik doe het project samen met een niet gitarist maar wel een redelijk harde werker, dus de amp zal uiteindelijk ook naar mij gaan waarschijnlijk. Wat me leuk lijkt is gewoon een goede clean amp waar ik misschien zelfs een beetje kan AB-en met mn 5150 combo(die ik dan voor RAWK en crunch kan gebruiken en waar waarschijnlijk in een later stadium een head+cab versie voor in de plaats komt, of een (modded) jcm800 half stack). Dat betekent dus dat ik de amp best wel serieus wil gaan nemen en waarschijnlijk dus ook na het werkstuk mee verder klooien of dat soort dingen.

dus, vooral een amp met mooie clean voldoende headroom, daar zit al een redelijk probleem want al de genoemde ampjes zijn vand ei el84/6V6 dingen en die hebben niet zo extreem veel headroom, dus misschien dat ik ze kan 'modden' naar 6L6's waarvan ik er nog 2 (werkende) heb liggen.

Wat ik wil ebreiken met dit topic:
-info/tips/ervaringen horen over het algeheel, van te voren
-cab info
-prijsindicatie(s)
-plaatsen waar ik het best kan kopen (ik zat zelf te denken aan tube-town)
-literatuur
-mod-info
-andere mensen van dienst zijn die ook zelf willen bouwen.
-vul maar aan...

waarom ik dit in vintage versterkers post is volgens mij vrij voordehandliggend.

pimmetje
13 juli 2004, 23:02
Ik zou juist WEL beginnen met zo'n champ.
Het stelt idd niets voor, maar sinds buizencrap best wel link is om aan te klooien... vooral als je er nog niet enorm in thuis bent... kan 't geen kwaad om simpel te beginnen.

Je kan 'm altijd daarna wat uitbouwen.
Ook qua kosten is juist een champ of ax84 nog leuk. Om een goed geluid uit een amp te krijgen, moet je goede onderdelen hebben. Die zijn niet altijd rete-goedkoop. Een champ houdt dan de kosten ook in het leuke.

nicoverduin
13 juli 2004, 23:18
Ik zou even onderscheid maken voordat je aan iets begint waar je de kans loopt dat je de punten niet haalt (hier spreekt een ervaren vader :-D :-D ).
Ik zou eerst die champ bouwen of een ax84. Het laatste kun je bouwen van de onderdelen van een oude radio. Doet het altijd lekker in het onderwijs....creativiteit, recycling...meeste leraren worden over het algemeen in deze niet gehinderd door kennis op dit gebied....breed scala van verschillende vakgebieden...Natuurkunde, wiskunde (er kan wat rekenwerk inzitten), materiaal bewerking (ijzer, hout etc), muziek etc. en......je leert een versterker bouwen. De kosten zijn tevens een stuk lager door een oude radio te gebruiken (voedingstrafo, uitgangstrafo, el84). Dit scheelt gelijk in de kosten (kun je jezelf meer veroorloven tijdens de vakantie....). buizenradio kost niet veel, en als je op marktplaats erom vraagt met de reden voor je profiel werkstuk, krijg je hem waarschijnlijk wel gratis van iemand.
Voor de onderdelen kun je ook gewoon op het forum vragen of iemand je kan helpen (waaronder ikzelf). Die paar onderdelen zijn de moeite niet. Bestellen in het buitenland gaat je relatief hoge porto opleveren omdat je zo weinig bestelt.

Begin eerst met iets eenvoudig. Als je het leuk vind, kun je altijd nog wel die grote 6L6 bak bouwen.

Nico

Negative K3 fan
13 juli 2004, 23:28
dat bij wijze van spreken komt doordat ik dat schema nog vaag in mn geheugen had zitten, dat waren volgens mij 2 weestanden een condensator en een buis ofzo. Maar daarom misschien juist een goede kandidaat vanwege het simpele ervan.


Je kan 'm altijd daarna wat uitbouwen.

Dat is dus precies wat ik ook in gedachten had. Ik weet alleen niet welke ik als beginpunt kan/moet nemen...

Ik heb al enkele natuurkunde leraren gesproken die wel wat ervaring hebben, dit werkstuk is trouwens neit just another iets waarbij leraren het leuken vinden dat je wat recycled maar het is een stuk serieuzer, waarschijnlijk zal het project staan of vallen met de uiteindelijke presentatie waar ook nog de nodige (voorbereidings)uren in moeten worden gestoken.

Maar voor zover bedankt voor de reacties, nog commentaar over de boeken? Ik zag dat ax84 schema eens bekijken.

Negative K3 fan
13 juli 2004, 23:33
ik zit net op die ax84 site te kijken en er staat al een 6L6 versie tussen: http://ax84.com/media/ax84_m116.gif dat is volgens mij wat makkelijker voor mij ivm clean gedoe en het feit dat ik al 6L6's heb... maar hoe zit het dan met de bias enzo, want 6L6en kunnen toch niet zo goed kathode biased zijn/worden als el84s? En hoe zit het met de 110/230 volt kwestie??

birt
14 juli 2004, 00:36
ik bouw op dit moment een 18 watt maar die ax84 lijkt me ook wel iets, vooral dat lage vermogen dan.
is die fender champ ook zo'n laag vermogen?

sorry voor het hacken van dit topic maar ik zou ook graag eens een zo veelzijdig mogelijke laagvermogen amp bouwen.



oh negk3: www.18watt.com is misschien iets voor je

Negative K3 fan
14 juli 2004, 00:40
dat laagvermogen boeit me niets, ik heb liever wat headroom, maar bedenk wel dat als je flinke eindtrapoversturing wilt, 0,5 watt nog steeds best wel hard gaat!!! (dat is als een 50 watt stack op 3 ofzo).

birt
14 juli 2004, 00:43
dat laagvermogen boeit me niets, ik heb liever wat headroom, maar bedenk wel dat als je flinke eindtrapoversturing wilt, 0,5 watt nog steeds best wel hard gaat!!! (dat is als een 50 watt stack op 3 ofzo).

net daarom wil ik er best wel eens zo eentje maken, lekker oversturen op een aanvaardbaar geluidsniveau (open bebouwing hier :D )

PeeVee
14 juli 2004, 14:05
En ook ik zou met een Champ-achtige beginnen, sterker nog niet "zou" want ik ben met een ChampClone begonnen.

Als je de blits wilt maken gaat het natuurlijk niet alleen om het eindresultaat, maar ook om je presentatie van b.v. de werking, een eenvoudig blok schema en dan per blok beetje inzoomen op de toegepaste techniek.

Je zult wat moeten vertellen over buizen in het algemeen en de gebruikte buizen in het bijzonder; b.v. de dubbel triode preamp en pentode eindbuis (6V6, 6L6, EL84). Je kunt daarin ook datasheet gebruiken en daaruit concluderen wat voor parts je nodig hebt bij welke spanningen.

Je zult wat moeten vertellen over het voedingsgedeelte; wisselspanning, gelijkspanning, rimpelspanning etc.

In je blokschema misschien ook nog een tonestack (blackface champ), evt. met een bypass (tweed champ), daar komt de werking van condensators ter sprake; sper en pass filter etc.

Kortom, die Champ heeft voldoende "guts" om een gelikte presentatie over te geven. Het is een super leuk project en als je de theorie een beetje snapt kun je inderdaad vrij gemakkelijk met een 6L6 eindpit aan de gang, of een 6V6 of een EL84 (allemaal ander karakter), je kunt ook denken aan andere preamp (mijn ChampClone heeft een EF86; een hele heftige enkele pentode) maar b.v. ook met tone circuits. Als je je voedingstrafo een beetje "op de groei" koopt zou je een tweede preamp buisje later bij kunnen prikken voor een extra gainstage en een kathode volger waar je dus een Marshallige preamp mee kunt bouwen; heb ik net in een Bassman gedaan; te gek scheurbeest geworden, think early ZZ-top en AC/DC... kortom... mogelijkheden genoeg, maar begin simpel!

Negative K3 fan
14 juli 2004, 14:40
Danku peevee, het klopt dat je met heel weinig aan bouwwerk al genoeg hebt om over uit te leggen enzo, zowel op het muzikale (toooooon) als op het technische gebied.

Een extra gain stage enzo wil ik eigenlijk niet (ik heb al een beetje ingelezen en een extra gain stage toevoegen dat verandert de rest van de amp ofzo en dan moet je de eerdere gains tages aanpassen om een goed resultaat te krijgen), met het feit dat ik hem als clean amp wil gebruiken.

Ik heb hier trouwens nog een oude philips zelfbouw buizen hifi amp staan... Een grijze lelijke bak. Verder heb ik nog meer dan genoeg versleten transistor hi-fi en niet hi-fi versterkers hier op zolder, zou dat genoeg moeten zijn op het gebied van componenten (12ax7s heb ik ook genoeg).

Heb je nog literaire aanbevelingen?

PeeVee
15 juli 2004, 01:05
Veel info en ideeën vind je op die AX84 site, van daar uit ook weer veel links naar andere sites... Heb je Nico's site gezien? Op mijn site zie je mijn Champ dingetje. Schema's vind je op www.schematicheaven.com of www.ampwares.com/ffg

Ik kwam ergens een leuk design tegen van een single ended 6L6 amp met 6SL7 preamp (dacht ik), ook tof. Trafootjes b.v. van Hammond, te bestellen bij www.tube-town.de (schijnen snel te verzenden). Misschien kun je van Nico een stukje turret board ritselen... Chassis kun je bij de alu/rvs boer even laten buigen van een plaat, gaten kun je "gaatje voor gaatje" doen (soort "uitprikken"), dan groter boren en netjes uitveilen... Nou, dan ben je al een heel eind. Misschien leuk idee om ampje heel netjes te maken en dan in een kastje van doorzicht perspex?!

Van mij krijg je een 10 voor het idee ;-)

Literatuur b.v. van Gerald Weber (2 boeken), het bekende boek van Pittman "inside tube amps" (dacht ik?)... Verder nog een boek van Dave Funk (maar is moeilijk aan te komen)... tip: in boekwinkels met 2dehands boeken kijken bij "techniek" en oude 50's/60's MTS boekjes electronica zoeken. Verder is er nog via internet "A taste of tubes", "Your complete guide to the scensory delights of vacuum tube audio technology" te downloaden; 20 pagina's, wordt al vrij snel best heftig maar theorie is prima en bovendien helemaal gratis, hier is de link... begin daar maar eens mee...

http://www.anthemav.com/OldSitev1/pdf/tot1.pdf

SteavisSmokin
15 juli 2004, 13:05
Dan voeg ik ook nog effe een link toe naar het boek van Jack Darr, schijnt ook erg goed te zijn (nog niet gelezen):

http://www.pacificrecone.com/JackDarrBook.html


NK3F, ik heb het idee dat je denkt dat een simpel ampje zoals b.v. een champ minder werk is dan dat het is. het circuit is dan wel simpel maar dan nog komt er erg veel bij kijken.

Mr.Jay
15 juli 2004, 13:14
Dan voeg ik ook nog effe een link toe naar het boek van Jack Darr, schijnt ook erg goed te zijn (nog niet gelezen):

http://www.pacificrecone.com/JackDarrBook.html


NK3F, ik heb het idee dat je denkt dat een simpel ampje zoals b.v. een champ minder werk is dan dat het is. het circuit is dan wel simpel maar dan nog komt er erg veel bij kijken.

Als je ALLES ZELF wil doen wel ja.
De mensen met een bouwkitje zijn zó klaar natuurlijk.

JaY

Negative K3 fan
15 juli 2004, 14:00
NK3F, ik heb het idee dat je denkt dat een simpel ampje zoals b.v. een champ minder werk is dan dat het is. het circuit is dan wel simpel maar dan nog komt er erg veel bij kijken.

Klopt, ik vraag me af hoe ik die dingen als chassis enzo op ga lossen, want eigenlijk heeft dat helemaal geen nut voor het werkstuk (het gaat tenslotte niet over handvaardigheid), maar het is wel tijdrovend. Zijn er geen kant en klare dingen daarvoor te krijgen?

nicoverduin
15 juli 2004, 18:56
Ik deel de mening niet dat het stuk handvaardigheid niet een deel van het werkstuk mag zijn. In de tijd dat buizenversterkers werden gebouwd, kwam er juist veel handwerk aan te pas. Om maar een bouwpakketje in elkaar te flansen heeft weinig toegevoegde waarde lijkt mij voor het profiel werkstuk.
Ik geef toe dat je dan inderdaad weet hoe je de bouwstappen in volgorde kan uitvoeren (of te wel kunnen lezen). Maar daar gaat het niet om.
Het doen herleven van een versterker op basis van eentje uit de 50-60'er jaren anno 2004 maar dan op basis van de moderne technieken geeft er denk ik een extra dimensie aan (extra punt?).
Betekent niet dat je niet "handig" mag zijn met het oplossen van de problemen.
Groetjes,
Nico

Negative K3 fan
15 juli 2004, 23:45
heeft iemand hier verstand van

http://www.gitaarmarkt.nl/index.php?ct=gitvers&md=details&id=26950

http://www.harmony-central.com/Guitar/Data/Vox/Viscount_212_Combo-01.html

dat ding was dus een combo, maar voor 150 heb ik dus een leuke 2x12" speakerkast voor cleans?

xxlarsxx
18 juli 2004, 21:16
Ik denk dat peevee je wel wat meer over die kast kan vertellen.
Ik ook trouwens want hij is van mij, maar hij weet er meer over.

Mr.Jay
18 juli 2004, 22:46
Ik denk dat peevee je wel wat meer over die kast kan vertellen.
Ik ook trouwens want hij is van mij, maar hij weet er meer over.

het is een EKO box, ik heb er zo een gehad ( en Peevee de TOP ).
Zaten goodman 12" in, gingen niet zo hard als een 60's FenderCab.
Was loodzwaar, mooi kassieverder.
Jammer dat de amp er niet bij zit.
Zal laatst 60's geweest zijn.

JaY

Mr.Jay
18 juli 2004, 22:49
heeft iemand hier verstand van

http://www.gitaarmarkt.nl/index.php?ct=gitvers&md=details&id=26950

http://www.harmony-central.com/Guitar/Data/Vox/Viscount_212_Combo-01.html

dat ding was dus een combo, maar voor 150 heb ik dus een leuke 2x12" speakerkast voor cleans?

Nee > dat ding was dus géén combo, maar echt een head/box.
Ik heb die Viscount gehad, was een mooi setje bij elkaar > klonk VOXY uiteraard.

JaY

xxlarsxx
18 juli 2004, 23:25
Die amp heeft een andere forum gebruiken een jaar of 2 terug over genomen, klonk goed maar niet voor wat ik er toen mee deed. Ik weet niet hoe hard die fenders van toen gingen maar deze speakers zijn in vergelijking met een standaard marshall cab erg luid.

Anyways. Ik denk dat je het nog wel eens enorm tegen kan gaan vallen die amp die je wil gaan bouwen, zoals ik et zo lees heb je echt geen bal verstand van electronica op wat middelbare school natuurkunde na en die is ook niet meer wat et geweest is schijnt. Niet negatief bedoeld maar zelfs een kant en klaar bouwpakket gaat je een sloot moeite kosten om werkend te krijgen laat staan goed klinkend.

Maar goed ik moet een speakerkast verkopen en dat word er zo niet makkelijker op dus ik hou mijn mond maar.

PeeVee
23 juli 2004, 10:14
Tipje van de sluier... Die box is zeker geen VOX maarrrr... Er is wel een leuk verhaaltje over te vertellen. VOX UK gebruikte vroeger als "export merknaam" dus "Viscount", waarschijnlijk omdat in USA de merknaam "VOX" al geregistreerd was. De naam Viscount was echter weer niet geregistreerd in Europe dus EKO (Italië) heeft slim de naam "Viscount" gebruikt als typenaam voor één van hun versterkers die "toevallig" qua circuit heeeel erg leek op een AC30. Een leuke knipoog dus vind ik. Het is inderdaad zo dat in 70's VOX versterkers in Italië gemaakt zijn in "dezelfde fabriek" maaaaarrrr... Het schijnt dat die fabrieken eigenlijk allerlei soorten electronica dingen maakten, van strijkijzers tot electrische koffiemolens. M.a.w. het was dus een "assemblagehal" en er werden uitsluitend zaken gemaakt naar specificatie van opdrachtgever met parts ingekocht door opdrachtgever etc. etc. Toevallig gebeurde dat onder hetzelfde dak als waar EKO versterkers in elkaar gebasseld werden (is flauw: zijn heel netjes gemaakt!) maar daar houd iedere vergelijking met VOX ook meteen weer op. De electrische koffiemolens uit die fabriek hebben trouwens ook niet die chimey VOX sound hoor ;-)

Negative K3 fan
19 september 2004, 21:54
ok, een update.

vooral de afgelopen week heb ik heel veel zitten lezen (er is zoveel te vinden op internet! gelukkig is mijn engels redelijk op peil/pijl). Ik weet nu een stuk meer over buizen amps, ik kan schema's lezen, weet wat triode/pentode etc. etc. allemaal is. Dus ik denk dat ik niet echt boeken meer nodig heb om een beetje achter de achtergronden te komen.

De beslissing voor de champ is nu definitief, op ineternet heb ik al iets van 10 verschillende schema's gezien, 5c1, 5e1, 5f1+ heel veel DIYmodificaties. Erg interessant voor het verslag en voor mezelf.

Ik heb inmiddels die oude buizen hifi amp ook opengehaald en daar zit heel wat interessants in, een hele zooi philips buizen: ecc82, ecc83, 2x el86, ez81, ef86. Een gigantische voedingstrafo (ik weet alleen niet met wat voor uitgangen) en een kleine uitgangstrafo (waarvan ik ook geen specs weet) en natuurlijk een zooi condensatoren en weerstanden etc. etc.

dit heb ik gevonden http://www.antiekeradio.nl/radiopages/philips_hf308.html de uitganstransformator kan ik dus iig niet gebruiken. Weinig info te vinden over de voedingstransformator, m aar zou ik daar nog achter kunnen komen?

Wat ik nu erg graag zou willen weten is hoe en of ik delen uit die amp kan gebruiken voor mijn champ, bijvoorbeeld de gelijkrichter buis (in de champ een 5y3, maar hier zit al een ez81 in) en of ik de voedings en uitganstransformator kan gebruiken. Ik denk dat de uitgangstransformator nog lastig wordt, maar naar welke hammond van tube-town moet ik dan kijken om te kopen, met de toekomst in gedachten (uitbouwen etc.). Is het ook veilig om de elco's etc her te gebruiken en hoe zou ik die kunnen testen?

Ook zou ik graag een heldere, goede, evt nederlandse uitleg willen over cathode bias, ik snap heel veel in de engelse teksten, maar dat bias gedoe is me nog niet helemaal helder. Hoe zit het trouwens met de bias in de champ? dat is gewoon geregeld met een kathode weerstand ofzo, en als ik daar een 6l6 ofzo in zou willen gooien, wat moet er dan veranderen?

En als laatste, heeft er iemand nog het een en ander liggen waar ik gebruik van zou kunnen maken tegen vergoeding van verzendkosten :).

gr.
Lennart

Negative K3 fan
20 september 2004, 13:00
vanochtend heb ik nog wat verder ge/bestudeerd.

ik kwam ongeveer uit op dit http://amps.zugster.net/projects/micro/doc/Micro-Champ-R2B.pdf schema omdat het er erg duidelijk uit ziet, met enkele modificaties waar ik nog de nodige vragen over heb. Dit schema is met solid state gelijkrichting en een 6aq5 eindbuis.

Ik wil dus de ez81 als gelijkrichter en heb daarvoor naar het schema van de ax84 gekeken die een ez81 gebruikt met erg veel filtering: http://195.178.239.50/ax84/media/ax84_m61.pdf

wat me dan brengt bij de spanningen op de eindbuis (anode/kathode/schermrooster), hoe los ik dat op met een 6v6, kan ik gewoon de 6aq5 spanningen gebruiken voor een 6v6 of is dat te laag? en is al die filtering bij de powersupply wel nodig (de filament spanning is bijvoorbeeld met 50 volt opgeschroefd oid) en wat zou ik daar weg kunnen laten?

PeeVee
20 september 2004, 18:45
Yo Lennart,

Je springt een beetje van de hak op de tak en vragen lijken daarom wat in het wilde weg en onsamenhangend. Ik denk dat je beter wat gestructureerder aan de gang kunt gaan en stapje voor stapje je amp plannetje maken. Je hoeft geen specifiek schema exact te volgen, gewoon beetje af laten hangen van wat je in de "junk bin" hebt liggen en wat je wilt / zoekt. Er komt natuurlijk ook een beetje spitzenfingergefuhl en yangying bij kijken om tot de juist magic mojo te komen ;-) Nee zonder gein, het is een experiment, je kunt later altijd nog veranderen dus probeer gewoon eerst een stabiele amp te bouwen, dat kan op basis van meerdere circuits

Begin b.v. met de voeding. Wil je een buizengelijkrichter of niet? Een EZ81 is een optie en zal ongetwijfeld gewoon een dubbele diode zijn net als de 5Y3, 5V5, 5U4, 5AR4. Beetje afhankelijk van wat voor spanning je wilt hebben en hoeveel stroom ie moet leveren kies je een gelijkrichter. Geeft je trafo wat te lage AC spanning voor je circuitje, dan geeft SS diode gelijkrichter de hoogste spanning. Ik dacht dat EZ81 en 5Y3 prima zijn voor simpele single ended ampjes met 1 preamp buisje. Uiteraard kun je ook gewoon twee diodes gebruiken maar zullen je spanningen wat hoger liggen. Let er op dat je voor een gelijkrichter vaak een aparte 5V filament spanning moet voor de direct verhitte kathode (weet niet zeker of dat bij EZ81 ook zo is). Qua eindpitje heb je ook tal van mogelijkheden, het meest voor de hand liggend een 6V6 of EL84 kathode biassed, maar een 6L6 kan ook; het is dan handig om wat hoger in spanning te gaan zitten en moet je eigenlijk ook andere OT gebruiken. Wat overigens een bekende truuk is, is om in een 6V6 single ended ampje toch een 6L6(GB) te gebruiken (vermits voeding die extra filament stroom kan leveren); gewoon gebiassed als een 6V6; feitenlijk dus een wat koud gebiaste 6L6 en/maar die aanzienlijk meer stootkracht geeft dan een correct gebiaste 6V6, goed, ik dwaal af.

Ook eindtrap is allemaal wel te vinden; begin gewoon met 6V6 of EL84, daar is het meeste voor te vinden. Preampje zou ik een 12AX7 dubbel triode nemen (daar kun je straffeloos een 5751, 12AT7, 12AY7 of zelfs 12AU7 inprikken voor minder gain); gewoon beide triodes met een 100K plate load, allebei met een 1K5 kathode weerstand en een (naar smaak) 5 uF (mid/hoog boost) - 25 uF (full spectrum boost) kathdoe bypass weerstand. Beide gainstages koppelen met een .01 or .02. Er tussenin een (1M) volume regeling, na 2e gainstage nog een spanningsdelertje en zo de einbuis in... That's it... easy as that... Vanaf daar kun je het circuit uitbreiden met een eenvoudige toonregeling, of andere eindbuis, of andere preamp buis etc.

Ik heb zelf een soort AX84 of Champ met een EF86 preamp en een 6V6 eindbuis. Omdat mijn voedingkie een 4V filament winding heeft gebruik ik een AZ1 gelijkrichter; beetje ouderwets maar ook gewoon twee buizen diodes in een glazen fles; zo moet je het ook zien.

Nico kan ook heel goed improviseren met "scrap" dus da's ook een goeie partner in crime. Laat nou eens even precies weten wat voor spul je hebt liggen, evt. even wat spanningen van trafo meten, en dan basis daarvan een plan de campagne maken!

Mijn "PeeVee Six" vind je op mijn gearpages; http://pleun.tiscaliweb.nl

PeeVee
20 september 2004, 19:18
Dus ik denk dat ik niet echt boeken meer nodig heb om een beetje achter de achtergronden te komen.
Uit de vragen die je stelt, meen ik op te maken dat dat toch geen kwaad zou kunnen :wink:


De beslissing voor de champ is nu definitief
Noem het maar gewoon een single ended ampje met 1 preamp buisje. Wat het wordt dat zie je wel along the way. AX84 = Fender Champ = Gretsch 6150 = etc. etc. Allemaal dezelfde soort circuits.


ecc82, ecc83, 2x el86, ez81, ef86. Een gigantische voedingstrafo en een kleine uitgangstrafo (waarvan ik ook geen specs weet) en natuurlijk een zooi condensatoren en weerstanden etc. etc.
Nou, dan heb je al aardig wat leuks bij elkaar. De ECC83 en/of (het één sluit het ander niet uit natuurlijk!!) de EF86 gebruik je als preamp buisje. Ik denk dat die amp echter geen single ended amp is geweest maar een klasse A/B push-pull met twee EL86 eindbuisjes, goed voor zo'n 10W. Is ook geen ramp; dan bouw je 'm gewoon zo, prima toch? Bijkomend probleem is dat je dan wel een fasedraaier circuitje moet maken. Ik gok dat daar de ECC83 voor geweest is (misschien de ECC82). Daarvoor zit dan nog een preamp voor gitaar; de EF86 is zeer geschikt (zit ook in exclusieve Dr. Z Route 66) maar ECC83 natuurlijk ook. Je kunt evt. wel een single ended ampje bouwen door maar 1 helft van OT te gebruiken (met 1 eindbuis); in de praktijk werkt het wel, maar eigenlijk is zo'n push-pull trafo daar niet geschikt voor. Misschien toch ander output trafootje bestellen en dan met een enkele 6V6 of 6L6; heb je geen fasedraaier nodig en kun je direct van preamp de eindbuis in. Misschien leuk om een dubbele preamp te bouwen met een 12AX7 (= ECC83) en een EF86 die je kunt mengen etc. etc.


de uitganstransformator kan ik dus iig niet gebruiken
Waarom niet? Voor je Champ ontwerp bedoel je?


Weinig info te vinden over de voedingstransformator, maar zou ik daar nog achter kunnen komen?
Meten is weten 8-)


Wat ik nu erg graag zou willen weten is hoe en of ik delen uit die amp kan gebruiken voor mijn champ, bijvoorbeeld de gelijkrichter buis (in de champ een 5y3, maar hier zit al een ez81 in)
Twee ouderwetse buizen diodes in een fles, EZ81 of 5Y3, ja er zullen wel verschillen zijn maar er is ongetwijfeld voor allebei wel wat te zeggen.


voedings en uitganstransformator kan gebruiken.
Dat lijkt me wel ja


Ik denk dat de uitgangstransformator nog lastig wordt
Is push-pull trafootje, misschien wel met ultralineaire taps (sluit je gewoon niet aan), gewoon bewaren voor een wat groter project.


maar naar welke hammond van tube-town moet ik dan kijken om te kopen, met de toekomst in gedachten (uitbouwen etc.)
In ieder geval een single ended trafo. Qua "uitbouwen" is er weinig te kiezen, een 6V6 vraag in principe een andere OT (want heeft andere uitgangsimpedantie al) een 6L6. Tuurlijk kun je smokkelen; als je dat wilt dan zou ik een 6L6 output trafo nemen, als je daar een 6V6 instopt dan tel je gewoon dubbele speaker impedantie, is niet helemaal zuiver maar daar komt het in de praktijk toch wel op neer.


Is het ook veilig om de elco's etc her te gebruiken
Als ze nog goed zijn wel, als ze 30 jaar oud zijn dan zou ik gewoon frisse nieuwe elco's kopen, zoveel heb je er niet nodig.


en hoe zou ik die kunnen testen?
Uiterlijk controleren op lekken en bubbeltjes en capaciteit meten, lekkage is evt. ook meetbaar, zie internet.


Ook zou ik graag een heldere, goede, evt nederlandse uitleg willen over cathode bias, ik snap heel veel in de engelse teksten, maar dat bias gedoe is me nog niet helemaal helder.
In het Nederlands is het niet makkelijker dan in het Engels hoor. Gewoon even doorbijten, goed boek kopen, tip: oude 60's LTS/MTS electronica leerboeken zijn handig, evt. zendamateur leerboeken etc. Ook is er een gratis digitaal boek "taste of tubes" waar e.e.a. vrij goed in wordt uitgelegd. WAT is je niet precies helder over de "bias gedoe" ?!


Hoe zit het trouwens met de bias in de champ? dat is gewoon geregeld met een kathode weerstand ofzo
Niet "ofzo", die is inderdaad kathode biassed. Het hele idee van biassen is dat er een ruststroom gaat lopen. Als je gewoon hoogspanning op anode zet en stookt de anode heet dan spuiten de electronen om je oren en heb je een instant meltdown. Door het stuurrooster negatief te maken t.o.v. de kathode heb je dus een soort "demper" of "electronisch ventiel"; daarom worden buizen ook wel "valves" (kleppen) genoemd. Door op het stuurrooster nu een wisselend signaal te zetten (geluid) zal er meer en minder stroom gaan lopen. In rust moet er een ruststroom lopen. Je kunt stuurrooster negatief maken door er simpelweg een VASTE negatieve spanning op te zetten (b.v. meeste blackface en silverface Fender amps met 2 of 4 eindbuizen) en kathode aan aarde te hangen. Dit heet fixed bias. Het gaat echter om het relatieve verschil. Je kunt dus ook het stuurrooster een referentie naar aarde geven en de kathode via een weerstand aan aarde hangen. De kathode is dan positief t.o.v. aarde; het stuurrooster had een referentie naar aarde dus is NEGATIEF T.O.V. KATHODED; dit heeft kathode biassed. Leuke hiervan is dat het een soort "self biassing" effect geeft; hoe meer stroom er gaat lopen, hoe meer spanning er over de kathode weerstand valt dus hoe positiever de kathode wordt c.q. hoe (relatief!!) negatiever het stuurrooster wordt t.o.v. kathode m.a.w. als er veel stroom gaat lopen regelt ie zichzelf terug en vice versa (bedenk maar eens omgedraaid). Nou, kweetniet of dat helder Nederlands was, maar zo werkt het ongeveer. Is overigens veeeeeeeeel beter beschreven elders op internet (in het Engels), allemaal vrij simpel.


en als ik daar een 6l6 ofzo in zou willen gooien
Grote kans dat die buis dan stuk gaat want daar kunnen ze niet tegen (gooien) ;-)


En als laatste, heeft er iemand nog het een en ander liggen waar ik gebruik van zou kunnen maken tegen vergoeding van verzendkosten
Da's wel een erg open vraag... Wat zoek je? Parts voor zo'n simpel ampje kosten je de kop niet en kun je kopen bij de bekende adressen. Is het niet handig om eerst eens met zo'n kitje van TAD te beginnen?

Negative K3 fan
20 september 2004, 22:07
Yo Lennart,

Je springt een beetje van de hak op de tak en vragen lijken daarom wat in het wilde weg en onsamenhangend. Ik denk dat je beter wat gestructureerder aan de gang kunt gaan en stapje voor stapje je amp plannetje maken. Je hoeft geen specifiek schema exact te volgen, gewoon beetje af laten hangen van wat je in de "junk bin" hebt liggen en wat je wilt / zoekt. Er komt natuurlijk ook een beetje spitzenfingergefuhl en yangying bij kijken om tot de juist magic mojo te komen ;-) Nee zonder gein, het is een experiment, je kunt later altijd nog veranderen dus probeer gewoon eerst een stabiele amp te bouwen, dat kan op basis van meerdere circuits
Klopt heel erg, van de hak op de tak, ik ben er iets te veel mee bezig en in mijn hoofd draait alles nog na van het weekend. Het spitzengefuhle is er bij mij trouwens in overvloed :D :D


Begin b.v. met de voeding. Wil je een buizengelijkrichter of niet? Een EZ81 is een optie en zal ongetwijfeld gewoon een dubbele diode zijn net als de 5Y3, 5V5, 5U4, 5AR4. Beetje afhankelijk van wat voor spanning je wilt hebben en hoeveel stroom ie moet leveren kies je een gelijkrichter. Geeft je trafo wat te lage AC spanning voor je circuitje, dan geeft SS diode gelijkrichter de hoogste spanning. Ik dacht dat EZ81 en 5Y3 prima zijn voor simpele single ended ampjes met 1 preamp buisje. Uiteraard kun je ook gewoon twee diodes gebruiken maar zullen je spanningen wat hoger liggen. Let er op dat je voor een gelijkrichter vaak een aparte 5V filament spanning moet voor de direct verhitte kathode (weet niet zeker of dat bij EZ81 ook zo is). Qua eindpitje heb je ook tal van mogelijkheden, het meest voor de hand liggend een 6V6 of EL84 kathode biassed, maar een 6L6 kan ook; het is dan handig om wat hoger in spanning te gaan zitten en moet je eigenlijk ook andere OT gebruiken. Wat overigens een bekende truuk is, is om in een 6V6 single ended ampje toch een 6L6(GB) te gebruiken (vermits voeding die extra filament stroom kan leveren); gewoon gebiassed als een 6V6; feitenlijk dus een wat koud gebiaste 6L6 en/maar die aanzienlijk meer stootkracht geeft dan een correct gebiaste 6V6, goed, ik dwaal af.
Dankje voor de tip over de 6L6 en 6V6! Ik wil eigenlijk een buizengelijkrichter omdat het goed aansluit bij het projectje en ik heb nog een ez81 liggen en een voeding zonder 5v aansluiting, vanddaar dat ik vroeg naar de ez81 (die gewoon op 6.3 ouwehoert). Dat gaat wel lukken denk ik


Ook eindtrap is allemaal wel te vinden; begin gewoon met 6V6 of EL84, daar is het meeste voor te vinden. Preampje zou ik een 12AX7 dubbel triode nemen (daar kun je straffeloos een 5751, 12AT7, 12AY7 of zelfs 12AU7 inprikken voor minder gain); gewoon beide triodes met een 100K plate load, allebei met een 1K5 kathode weerstand en een (naar smaak) 5 uF (mid/hoog boost) - 25 uF (full spectrum boost) kathdoe bypass weerstand. Beide gainstages koppelen met een .01 or .02. Er tussenin een (1M) volume regeling, na 2e gainstage nog een spanningsdelertje en zo de einbuis in... That's it... easy as that... Vanaf daar kun je het circuit uitbreiden met een eenvoudige toonregeling, of andere eindbuis, of andere preamp buis etc.
Zo zit de champ helemaal in elkaar en zo ga ik hem in 1e instantie ook bouwen, het is idd easy as that, ik dacht er allemaal iets te moeilijk over denk ik (ook met dank aan nico)



Ik heb zelf een soort AX84 of Champ met een EF86 preamp en een 6V6 eindbuis. Omdat mijn voedingkie een 4V filament winding heeft gebruik ik een AZ1 gelijkrichter; beetje ouderwets maar ook gewoon twee buizen diodes in een glazen fles; zo moet je het ook zien.

Nico kan ook heel goed improviseren met "scrap" dus da's ook een goeie partner in crime. Laat nou eens even precies weten wat voor spul je hebt liggen, evt. even wat spanningen van trafo meten, en dan basis daarvan een plan de campagne maken!

Mijn "PeeVee Six" vind je op mijn gearpages; http://pleun.tiscaliweb.nl

Ik heb vanmiddag een half uur getelefoneerd met Nico en daar ben ik heel veel wijzer uit geworden. Ik ga binnenkort eerst eens even een voorlopdig schema uitkiezen wat gebouwd gaat worden, beetje praten met kenisse/leraren die er ook wat van weten, dan de voedingstrafo eens doormeten, dan een lijstje maken van wat ik nodig heb (iig een 6v6 en een OT) en dan eens aan het bouwen, lijkt me de verstandigste manier. Als ik Nico moet geloven is de voedingstrafo redelijk geschikt en is het een kwestie van experimenteren, ook met spullen die ik al heb.

voorlopig bedankt voor de hulp en ik erken dat ik wat vaag was in mn vragen enzo. Ik moet het eerst even op een rijtje hebben, kathode en fixed bias begrijp ik inmiddels vrij goed (goed genoeg wil dat zeggen).

kwa parts heb ik al een heleboel in huis denk ik en ik zal jullie weer eens lastig vallen als ik vast loop.

PeeVee
24 september 2004, 14:22
Is niet bedoeld als reclame maar meer voor de liefhebbers. Als iemand anders ook eens wat wil gaan prutsen met een zelfbouw projectje maar je wilt niet teveel geld kwijt zijn dan heb ik nog wel wat staan. Kijk maar op gitaarmarkt.nl voor de advertentie. Ik zit krap in de GZ34's dus die heb ik er helaas niet bij. kwartetje diodes kan je zo van me krijgen. Als je het leuk vindt doe ik er ook nog wat verschillende caps bij voor koppeling van preamp naar fasedraaier, b.v. een .01, een .022 en een .047 van Wima, Spraque en Paktron (even kijken wat ik heb liggen). Het idee is om een simpele EF86 pentode als preamp te gebruiken (zoals in Dr. Z Route 66!). Zet er een volume en tone regeling na en dan gelijk de (long tailed pair) fasedraaier in. Die is al OK, maar zou je beetje meer volgens een Fenderachtig of Marshallerig schema kunnen maken. Eindtrap zijn twee EL34's en vervolgens een knots van een uitgangstrafo dus het zal me niet verbazen als je daar nog flink mee kunt knallen. Je kunt natuurlijk ook de parts gebruiken voor een eigen chassis... mogelijkheden genoeg.

Als je het geheime codewoord "Willie" (alleen te lezen in dit forum) noemt, krijg je een tientje korting. Ruilen tegen "iets leuks" is ook goed. Zou het leuk vinden als iemand hier mee aan de slag gaat.

http://www.gitaarmarkt.nl/photos/p29889n1.jpg

http://www.gitaarmarkt.nl/photos/p29889n2.jpg

Letop: wordt alleen meegegeven aan mensen met enige basiskennis van electronica. Als je er geen sjoege van hebt, begin er dan NIET aan; de spanningen in een buizenversterker kunnen (zels met de stekker UIT het stopcontact) DODELIJK zijn. Geen prutsers dus maar uitsluitend newbie amp techs en knutselaars kunnen zich melden (leer vast de wet van Ohm, want daar ga ik wat over vragen hehehe)

Jeroenvanhulsteijn
26 september 2004, 16:45
poppelepee...heb je daar ook een schema bij :-? (ach...mijn kamer ziet er ook point-to-point uit)

het zal vast wel eerder gevraagd zijn. maar in principe kun je dus met een multimeter, soldeerbout, wat basiskennis en wat gezond verstand wel aan zelfbouw beginnen? ik wil het later zelf ook eens gaan aanpakken. ben al wat aan het lezen (triodedick, erg leuk).

owja, negk3fan, suc6 met je project!

Negative K3 fan
27 september 2004, 19:20
Nog een updaatje, vandaag de transformator doorgemeten en deze blijkt toch best lijp te zijn. Hij heeft twee 'uitgangen' (1 en 2 + 3 en 4), verder verhoogt 5 en 6 de spanning met 1,5 (230 wordt dus +/- 350) en 6 en 7 ook. 5 en 7 maken dus 690 volt!

Als ik het nu goed begrijp moet ik dus de 5 en 7 aansluiten op de gelijkrichter??? Is dat neit veel te veel voor wat een ez81 aankan (op het blaadje staat 350 volt). Dit gedeelte snap ik nog niet echt helemaal.

Franc
28 september 2004, 21:47
Als die EZ81 geen 700V aankan moet je dat er niet opzetten natuurlijk.
Ik ken de sheet van de EX81 niet, maar als dat idd 350V is, sluit je dus de 350V taps aan (die zijn er toch als ik je goed begrijp?)

Negative K3 fan
28 september 2004, 22:43
1 en 2 = 350
2 en 3 = 350
1 en 3 = 700

Negative K3 fan
30 september 2004, 21:02
maar het is volgens mij zon 350-0-350 uitgang, maar bij de 5y3 staat max 350 in de specs, maar is dat per anode (want er komt immers feitelijk 350 volt op de ene kathode, dan weer 350 op de andere) of moet ik dat niet zo rekenen? alleen die 0 en 350 gebruiken kan toch ook niet want die middelste moet worden geaard toch? Pfft lastig, morgen krijg ik van een natuurkunde leraar (waar ik eerst een hele slechte verhouding mee had) een paar boeken die hij speciaal voor ons uit almelo heeft gehaald vol met buizen shit. Misschien dat daar nog wat in staat te lezen.

Negative K3 fan
30 september 2004, 21:02
maar het is volgens mij zon 350-0-350 uitgang, maar bij de 5y3 staat max 350 in de specs, maar is dat per anode (want er komt immers feitelijk 350 volt op de ene kathode, dan weer 350 op de andere) of moet ik dat niet zo rekenen? alleen die 0 en 350 gebruiken kan toch ook niet want die middelste moet worden geaard toch? Pfft lastig, morgen krijg ik van een natuurkunde leraar (waar ik eerst een hele slechte verhouding mee had) een paar boeken die hij speciaal voor ons uit almelo heeft gehaald vol met buizen shit. Misschien dat daar nog wat in staat te lezen.

PeeVee
1 oktober 2004, 11:24
Nog een updaatje, vandaag de transformator doorgemeten en deze blijkt toch best lijp te zijn.
Zoals jij het beschrijft is het inderdaad wat moeilijk te vatten...


Hij heeft twee 'uitgangen' (1 en 2 + 3 en 4)
Er komen meerdere spanningen uit bedoel je? Daar is verder niets leips aan hoor.


verder verhoogt 5 en 6 de spanning met 1,5 (230 wordt dus +/- 350) en 6 en 7 ook. 5 en 7 maken dus 690 volt![/quoté]
Wat bedoel je met "verhoogt" ?! Als je daar meet of als je je netspanning daar aansluit? De uitgang van de trafo zal tweefasig zijn met een middentap aan aarde. Jij meet dus het max. verschil tussen 2 x 350V en dat is dus 700V. Je moet 1 fase meten t.o.v. de middentap (die normaliter aan aarde ligt). 2 x 350V AC geeft na 2 fasige gelijkrichting netjes 400 - 430 VDC afhankelijk van wat voor gelijkrichter je gebruikt.


[quote=Negative K3 fan]Als ik het nu goed begrijp moet ik dus de 5 en 7 aansluiten op de gelijkrichter???
Ja, ik denk het wel, en de middentap van de hoogspanningswikkeling aan aarde!


Is dat neit veel te veel voor wat een ez81 aankan (op het blaadje staat 350 volt) Dit gedeelte snap ik nog niet echt helemaal.
Is 2 x 350V; tweefasig

Negative K3 fan
1 oktober 2004, 11:28
sorry van mijn slechte verwoording :(

Maar bedankt voor je info, je hebt een beetje mijn vermoedens bevestigd.

Negative K3 fan
12 oktober 2004, 15:55
ok, ik ben nu alweer een stuk verder, heb boeken, heb beetje gepraat met kennissen en leraren en heb nu een schema opgesteld van hoe ik hem ga bouwen.

De voor en eindversterker is een champ 5e1 en op de powersupply heb ik mn creativiteit een beetje op losgelaten, zit nu een ez81 rectifier buis in en meer filtering dan in de 5e1 (beetje gejat van de ax84/microchamp/remake of the champ).

ik heb nu 2, wat specifiekere, vragen:

1 Ik wil graag een triode/pentode switch erin bouwen (afgekeken van een anders schema), maar is er dan een screen grid weerstand nodig? de champ heeft dat namelijk niet, en zo ja, wat voor waarde moet ik daarvoor nemen?
2 In de champ zit ook een feedback circuitje met een 22k ohm weerstand tussen de kathode van de 2e gain stage en de speaker uitgang, wat voor vermogen moet die weerstand aankunnen? En kan ik ook eens chakelaar maken om de feedback op te heffen voor een meer vox achtig geluid? (vox heeft toch geen feedback?) of eventueel zelfs een potmeter ervoor gebruiken, ik weet alleen niet hoeveel dat uitmaakt voor de sound en hoeveel nut het dan heeft een potkmeter daarneer te zetten.

Dirk_Hendrik
13 oktober 2004, 13:49
1) 100 to 220 ohm (dat nam ik tenminste altijd)

2) kan een gewoon 1/4 watt weerstandje zijn. Er wordt niet echt vermogen in weggestookt. Kunt het schakelen.

Negative K3 fan
13 oktober 2004, 15:51
en die screen grid weerstand mag ook gewoon 1/4 of 1/2 watt zijn?

Negative K3 fan
8 november 2004, 20:25
ok, nog een vraag, de onderdelen zijn onderweg.

maar ik zit de laatste tijd nogal te twijfelen over de bias van de 6v6, ik heb zon mooi GE 6v6GTtje weten te scoren en die hopef ik niet al te snel op te branden, maar aangezien ik dus zon 350-0-350 trafo heb en voor de rest het normale champ schema aanhou ben ik bang dat hij het er zwaar van langs krijgt.

zoals hier te zien is 305 volt op het scherm rooster en op de anode (6v6s zijn gespecificeerd tot 250 dachtik!), maar daar zit nog een choke tussen en de kathode weerstand is een 470 ohm weerstand (1/2 watt toch gewoon? op andere schema's zie ik wel eens 1 watt ofzo staan), die waarde zou ik moeten verhogen voor een koudere bias, wat voor waarde zou ik daarvoor moeten aanhouden of zou ik maar eerst gewoon de amp bouwen en dan waardes aflezen?

Daniël_san
8 november 2004, 21:38
ik heb ook een vraag, wil je het schema posten?

Negative K3 fan
9 november 2004, 11:26
http://www.kbapps.com/audio/schematics/tubeamps/fender/champ5e1.html

Daniël_san
9 november 2004, 18:29
bitte herr NegativeK3 fan :)

Negative K3 fan
9 november 2004, 21:49
het schema dat ik ga maken is ietsje anders hoor...

de voeding heeft bij mij geen choke, maar een can met 4 elco's en wat andere waarden voor de weerstanden, een ez81 gelijkrichterbuis (dus met gewone heaters en geen heater kathode combinatie) en een beetje zware trafo. Verder ga ik er nog een pentode/triode schakelaar erin bouwen en de feedback er denk ik uithalen (maar dat zie ik dan nog wel).

Negative K3 fan
22 november 2004, 15:28
alweer een UPDATE haha...

ik heb onderdelen binnen en even in coreldraw (export als gif dus maak u niet ongerust) een voorbeeld gemaakt van hoe ik hem ga (laten) boren. Alle onderdeeltjes eerst nauwkeurig opgemeten enzo, tis tot op de millimeter nauwkeurig gedaan (althans, heb ik geprobeerd :)).

commentaar please! over de plaatsen van de onderdelen op chassisboven het liefst!

http://home.zonnet.nl/spit23/chassisboven.gif
http://home.zonnet.nl/spit23/chassisvoor.gif
http://home.zonnet.nl/spit23/chassisachter.gif

Franc
23 november 2004, 13:06
Heb je rekening gehouden met hoe je de amp binnenin wilt bedraden?

Het is leuk om vanaf de buitenkant te bedenken: hier doe ik een trafo, hier een buis, maar dat kan dan aan de binnekant weleens vervelend uitpakken.
Draden die elkaar moeten kruisen, hele lange draden, schakelaars die aan de binnenkant ver uitsteken etc.

Het zijn zo van die dingetjes waar ik zelf ook door schade en schande ben achter gekomen :)

Franc
23 november 2004, 14:29
Heb je er op gelet hoe de boel aan de binnenzijde komt te zitten/

Je moet er ff op letten dat als je de trafo's en buizen enz er zo inzet je binnenin niet allemaal draden moet kruisen, hele einden moet afleggen etc.

Wat dat betreft is het handig eens naar foto's van binnenkanten van bestaande versterkers te kijken hoe ze dat gedaan hebben.
Er zit altijd een bepaalde logica in zodat je bijvoorbeeld vanaf het board met korte rechte draden naar je buisvoeten kan en dat de powertrafo rechts van het board uitkomt als de gelijkrichting ook rechts op het board zit.

Dat soort dingetjes, ik hoop dat ik duidelijk ben. Ik ben er zelf ook door schade en schande achter gekomen.

Maak je ook een nieuw/ander board?