TIMBER
27 april 2004, 13:30
16 of 24 bits……. 44.1 of 48.1 kHz……???
Otto van den Toorn 2000-07-07 Bit Wars.
The 16-bits Menace
Krijg je de laatste tijd ook het gevoel dat fabrikanten van muziekinstrumenten je liever iets meer 'bits' willen verkopen? Ze schermen met 20-, 24- en zelfs 32-bits audioresoluties alsof dat de hemel op aarde is. 16-bits was toch altijd zo perfect? Is 24-bits audio nu een noodzaak of proberen alle fabrikanten weer eens een nieuwe technologie aan de man te brengen?
Het is niet helemaal waar dat het alleen een hype is. Er zijn een aantal grote voordelen te vinden in de 24-bits audiotechnologie ten opzichte van de heersende 16-bits. En wat is dither eigenlijk? Bereid je maar voor op een gortdroog artikel... Maar als je je er toch doorheen slaat weet je wel wat voor onzin ze je af en toe proberen te verkopen. Of toch niet?
Bitresoluties
In de digitale audiowereld is het van oorsprong analoge (elektrische) signaal vertaald in een digitale vorm. Het omzetten hiervan gebeurt in de A/D (analoog naar digitaal)-converter. Dit digitale formaat wordt bepaald door twee ingrediënten: de bit-diepte (de resolutie of oplossend vermogen van de meting: 16- of 24-bits) en de samplingfrequentie (aantal metingen van de audiogolfvorm per seconde: meestal 44,1 of 48 kHz). Een bit is een binair (tweedelig) getal en kan in twee staten verkeren: 0 of 1 (aan of uit). Eén zo'n binair getal staat voor een bit. Dus 16 bits zijn er: .... 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2=65536 stapjes (twee tot de macht 16). Oef. De samplingfrequentie bepaalt hoeveel metingen van het analoge signaal er per seconde gemaakt worden. Stel je een audio-sinus van een seconde voor, waar door de A/D-converter 44.100 plakjes van worden gesneden.
Bij een hoge samplingfrequentie is het grijs gearceerde gedeelte en dus de meetfout kleiner.
Hoe lager de samplingfrequentie des te meer audio gemuteerd wordt opgeslagen. Elk plakje vertegenwoordigt een zeer klein stukje van de sinus. Als deze plakjes afgespeeld worden door een D/A-converter vormt dit weer een sinus. Het aantal samples uitgezet tegen de tijd (samplingfrequentie) is bijvoorbeeld 44.100. Beter is 48.000, met als topper 96.000. Dit is dus het aantal metingen dat per seconde wordt genomen maar zegt niets over de waarde (hoogte) van het plakje zelf. Deze informatie ligt opgeslagen in de bits. Hoe hoger de bit-resolutie hoe preciezer de opslag van het audio is. Wat nu als het audio precies tussen twee bit-waarden ligt? Dat wordt dan door de DSP (Digital Signal Processor) afgerond. Naar onder of naar boven maakt niet uit, het is altijd fout. Soms niet één keer maar in zeer slechte gevallen 44.100 keer per seconde. En dat kun je horen! Nadert de hoogte van het audio de 0dBfs (Decibel FullScale, de digitale schaal voor audiosignalen) dan zijn praktisch alle bits volledig in gebruik. Op een maximale waarde, bij zeer zachte audiopassages, zijn steeds minder bits voorhanden om de hoogte van het signaal aan te geven. Elke 6dB zachter dan de maximale 0dBfs is al een verlies van een bit. Zachte audiopassages die op -24dBfs liggen worden nog maar bemonsterd met 12-bits (bij een 16-bits-norm). Nog zachter en je gaat snel naar de 8-bits toe. Wel eens gehoord hoe dat klinkt? Zeer onaangenaam… Bij 8-bits heb je nog maar 256 stapjes om het audio op te slaan. Dat is niet veel. Eindjes van fade-outs en restjes galm zijn plekken waar je dat gaat horen. De bit-diepte moet dus zo hoog mogelijk zijn. Op 24-bits bijvoorbeeld. Er zijn nu in plaats van 65.536 stapjes (16-bits) in eens 16.777.216 stapjes (24-bits). Bij een zachte audiopassage op -48dB zijn er nog dan nog altijd 16-bits over om het audio weer te geven. De Bob Katz van het audio heeft het mij eens op de volgende manier uitgelegd: 'We gaan het audiosignaal eens benaderen als geld. Het digitale audio zien we nu niet als een binair getal maar uitgedrukt in een geldbedrag. Je audio heeft bijvoorbeeld de waarde ƒ 1,23 en de DSP-machine een resolutie van 2-bits. Tja het is een goedkoop mixertje... Nu draaien we het volume digitaal met 50% terug. Dit betekent dat er ƒ 0,615 overblijft (ƒ 1,23 gedeeld door twee) maar er is wel een decimaal achter de komma bijgekomen in het overgebleven bedrag. In de digitale audiotechniek betekent dit, dat de bit-diepte is toegenomen van 2- naar 3-bits. De DSP van de mixer maakt hier een afweging op basis van de beschikbare bits: onthouden of afronden? Negen van de tien keer is het afronden
24-bits
De voordelen: een reëlere weergave van het originele geluid, een beter stereobeeld (meer detail en preciezere plaatsing),het geluid klinkt warmer (24-bits behoudt de ambiance beter) en bewerkingen (EQ/galm) tasten het geluid minder aan. De nadelen: in de harddiskrecorder is meer ruimte nodig (ten opzichte van een 16-bits machine bijna twee keer zoveel) en de DSP's moeten veel meer werk verrichten (dit gaat meestal ten koste van het aantal audiosporen dat je tegelijkertijd kunt gebruiken). De hardware is meestal ook een stuk duurder.
Je mag hier afhaken want we duiken nog dieper de digi-jungle in.
Bewerkingen
Het belang van 24-bits tijdens het opnemen en weergeven van audio is groot, maar zonodig nog groter tijdens de bewerking van audio in bijvoorbeeld een harddiskrecorder of digitale mixer. Digitale mixers die intern op 16-bits werken raad ik al helemaal af. Bij elke bewerking (zoals EQ-en, mixen of het veranderen van het niveau) wordt er flink wat kwaliteit overboord gezet. Dit is hoofdzakelijk te wijten aan de correctie in de bit-diepte die na elke bewerking wordt uitgevoerd. Daar gaan de nuances in je audio! Een goede mixer zal deze afronding pas aan het einde van alle bewerkingen uitvoeren vlak voordat het audio de mixer verlaat. Een slechte mixer stapelt bit-dieptecorrectie op bit-dieptecorrectie met alle gevolgen van dien. Natuurlijk is een bewerking niet zo erg maar een paar EQ's en fades achter elkaar gaan snel ten koste van de natuurlijke ambiance, galm, warmte en stereospreiding van je audiosignaal. Vooral slechte digitale EQ's kunnen je klank koud en agressief doen worden. Een direct gevolg van slecht geschreven software in combinatie met beperkte hardware.
Goed luisteren
Dat een eenvoudige bewerking zoals het veranderen van volume ingrijpende gevolgen heeft voor de bit-diepte is duidelijk. Het simpel mixen van twee digitale 16-bits-signalen zorgt soms al voor een resultaat met een 24-bits-diepte. Maar aan het eind gaat dat digitale signaal toch weer naar 16-bits (DAT-recorder of CD-R). In het ergste geval laat de mixer of recorder gewoon de laatste (en laagste) acht bits weg. Toch is dit niet zo slecht als een mixer die alle bewerkingen intern op maar 16-bits uitvoert.
Het is de moeite waard daar informatie over in te winnen voordat je een nieuwe machine koopt. De input mag (misschien) 16-bits zijn zolang de interne bewerkingen maar op een hogere bit-diepte worden uitgevoerd. 24-bits machines zijn natuurlijk prima maar een 20-bits mixer geeft ook al een groot verschil ten opzichte van een 16-bits mixer. Wat je tijdens het inwinnen van informatie over 24-bits systemen duidelijk zal worden is dat echte kwaliteit nooit goedkoop is..... jammer genoeg. Mocht je nu een 16-bits mixer hebben die niet al te 'fris' klinkt nadat je de EQ's hebt ingeschakeld dan zijn er wel manieren om dat harde signaal weer wat aangenamer te maken, onder andere door het gebruik van buizen-EQ's of -compressors. Tijdens de opname kun je de klanken 'warmer' opnemen door middel van buizen-microfoons/EQ. Natuurlijk moet je de signalen ook niet te vaak converteren van digitaal naar analoog en omgekeerd. Dat is praktisch net zo erg als het audio 'kapot EQ-en'. Een goede test voor een digimixer of harddiskrecorder is een signaal dat je goed kent (CD of DAT) door de verschillende mixers beluisteren en flink spelen met de EQ, FX, enzovoort. Ga daarbij vooral niet te voorzichtig te werk en plak gerust een aantal EQ's achter elkaar. Neem dit op en luister het via een goede koptelefoon terug (let vooral op de zachte passages)! Je oren zullen de keuze voor je maken. Laat je niet leiden door alle gadgets die sommige mixers je bieden, de klank is even belangrijk (het belangrijkst?). Het is zeker aan te bevelen om een apparaat dat op 24-bits werkt te kopen als je budget dat toelaat. Trouwens: liever een analoge dan een digitale middenklasse mixer! De analoge klinkt in bijna alle gevallen beter.
Digither
In het beste geval kan de mixer/harddiskrecorder het signaal 'digitaal ditheren' (digidither). Dit is een soort digitale goocheltruc. Goed, je hebt het tot hier volgehouden dus lees dit ook nog maar even. In het geval van 24-bits woordlengte die naar 16-bits moet, gaan de acht laagste bits eraf. Gewoon weglaten is geen optie, dus dat moet anders. Een speciale DSP-routine genereert een random 8-bits-signaal dat bij de laagste acht bits van het 24-bits signaal wordt opgeteld. Het resultaat daarvan wordt overgeheveld naar het laatste en minst belangrijke bit in de bovenste 16-bits. Zo worden de zachtste audio-nuances dus overgeheveld naar de laatste bits. Je kunt nu met een gerust hart de laatste acht bits missen. Deze modulatie van het laatste bit heeft als gevolg dat er een soort ruis optreedt in de allerzachtste regionen (rond -96dBfs). Omdat er daar nu nog wel wat 'gebeurt', hebben zachtere signalen zoals de restjes van galmen nog ruimte om uit te klinken. Hierdoor wordt dus de dynamiek van het digitale signaal groter. Theoretisch kan een 16-bits signaal een dynamiek hebben van 96dBfs, maar met digidithering kan dit oplopen tot 115dBfs binnen een 16-bits woordlengte. Ik bedoel dan dus niet de signaal/ruis-verhouding, die blijft hetzelfde. Standaard dither genereert een soort ruis die bijna niet te horen is. In extreme gevallen kan deze ruis wel hoorbaar worden, zoals in zachte passages op groot luistervolume. Nu zal de ruis van versterker of microfoon dit makkelijk overstemmen maar laten we daar even niet vanuit gaan. De oplossing die hiervoor gevonden is heet noise-shaping. Dit is eigenlijk geëgaliseerde dither-ruis. Op de plekken waar het menselijk gehoor het gevoeligst is wordt de dither-ruis vakkundig afgefilterd. Digidither over digidither is geen goed plan want daar wordt het signaal niet schoner door. Pas digidithering dus alleen aan het eind van alle (!) audiobewerkingen toe. Als er analoge dithering wordt toegepast voordat het signaal wordt gedigitaliseerd kunnen er problemen ontstaan als het signaal ook nog eens digitaal wordt geditherd.
Let op!
Check bij aanschaf van nieuwe digitale audioapparatuur eerst hoe de interne bit-structuur is en laat je niet afschepen met het fabeltje dat wanneer iets eenmaal digitaal is de kwaliteit niet meer verandert. Audio 0,1dB zachter maken heeft al gevolgen. Alleen 16-bits is niet genoeg. Oké, een CD is maar 16-bits en klinkt soms extreem goed maar dat komt doorgaans doordat de bron nog veel beter was, in combinatie met goede mastering. Een mixer/harddiskrecorder met hoge resolutie 'moet' van een digidither-functie zijn voorzien! Een mixer/harddiskrecorder met 18- of 20-bits A/D-converters is al stukken beter dan een machine die alleen op 16-bits werkt. Zit je nu toch al met een matige digitale mixer of harddiskrecorder dan kun je daar nog prima mee werken. Investeer in analoge (buizen) machines zoals een goede compressor, microfoonvoorversterker of EQ. Je kunt de vaak slechte interne A/D-converters van een mixer/harddiskrecorder omzeilen door ze te vervangen door echt betere (die je tussen de digitale input van de mixer/harddiskrecorder en de analoge bron schakelt). Dit kunnen bijvoorbeeld al de A/D-converters van je DAT-machine zijn, deze zijn in het algemeen vrij goed. A/D-converters zijn zeer belangrijk, als het daar al fout gaat is er weinig meer aan te doen. De SuperBitMapping van een Sony DAT-recorder is trouwens ook een soort van noise-shaped digidithering! Let goed op het volume van het audio dat je opneemt. Te zacht opnemen (minder bits) en daarna harder zetten maakt je sound hard, gruizig en hoekig. Pomp maar eens een stuk audio dat opgenomen is op -30dB naar 0dB (normalizen)! Dus hoe dichter je bij de 0dB zit hoe beter. Te hard de A/D-converters insturen is ook niet goed. Analoog kan clippen boven de 0dB. Digitaal kent geen waarden hoger dan 0dBfs en gaat dan klikken en geratel in het audio genereren. Analoge vervorming kan wel mooi zijn, digitale vervorming is dat zeker niet! Dus: 16-bits is goed maar 24-bits is veel beter, en van 24- naar 16-bits niet zonder digidither. Gaat het nog een bitje?
PS. het kan nog erger. Wel eens van jitter gehoord?
Otto van den Toorn
Otto van den Toorn 2000-07-07 Bit Wars.
The 16-bits Menace
Krijg je de laatste tijd ook het gevoel dat fabrikanten van muziekinstrumenten je liever iets meer 'bits' willen verkopen? Ze schermen met 20-, 24- en zelfs 32-bits audioresoluties alsof dat de hemel op aarde is. 16-bits was toch altijd zo perfect? Is 24-bits audio nu een noodzaak of proberen alle fabrikanten weer eens een nieuwe technologie aan de man te brengen?
Het is niet helemaal waar dat het alleen een hype is. Er zijn een aantal grote voordelen te vinden in de 24-bits audiotechnologie ten opzichte van de heersende 16-bits. En wat is dither eigenlijk? Bereid je maar voor op een gortdroog artikel... Maar als je je er toch doorheen slaat weet je wel wat voor onzin ze je af en toe proberen te verkopen. Of toch niet?
Bitresoluties
In de digitale audiowereld is het van oorsprong analoge (elektrische) signaal vertaald in een digitale vorm. Het omzetten hiervan gebeurt in de A/D (analoog naar digitaal)-converter. Dit digitale formaat wordt bepaald door twee ingrediënten: de bit-diepte (de resolutie of oplossend vermogen van de meting: 16- of 24-bits) en de samplingfrequentie (aantal metingen van de audiogolfvorm per seconde: meestal 44,1 of 48 kHz). Een bit is een binair (tweedelig) getal en kan in twee staten verkeren: 0 of 1 (aan of uit). Eén zo'n binair getal staat voor een bit. Dus 16 bits zijn er: .... 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2=65536 stapjes (twee tot de macht 16). Oef. De samplingfrequentie bepaalt hoeveel metingen van het analoge signaal er per seconde gemaakt worden. Stel je een audio-sinus van een seconde voor, waar door de A/D-converter 44.100 plakjes van worden gesneden.
Bij een hoge samplingfrequentie is het grijs gearceerde gedeelte en dus de meetfout kleiner.
Hoe lager de samplingfrequentie des te meer audio gemuteerd wordt opgeslagen. Elk plakje vertegenwoordigt een zeer klein stukje van de sinus. Als deze plakjes afgespeeld worden door een D/A-converter vormt dit weer een sinus. Het aantal samples uitgezet tegen de tijd (samplingfrequentie) is bijvoorbeeld 44.100. Beter is 48.000, met als topper 96.000. Dit is dus het aantal metingen dat per seconde wordt genomen maar zegt niets over de waarde (hoogte) van het plakje zelf. Deze informatie ligt opgeslagen in de bits. Hoe hoger de bit-resolutie hoe preciezer de opslag van het audio is. Wat nu als het audio precies tussen twee bit-waarden ligt? Dat wordt dan door de DSP (Digital Signal Processor) afgerond. Naar onder of naar boven maakt niet uit, het is altijd fout. Soms niet één keer maar in zeer slechte gevallen 44.100 keer per seconde. En dat kun je horen! Nadert de hoogte van het audio de 0dBfs (Decibel FullScale, de digitale schaal voor audiosignalen) dan zijn praktisch alle bits volledig in gebruik. Op een maximale waarde, bij zeer zachte audiopassages, zijn steeds minder bits voorhanden om de hoogte van het signaal aan te geven. Elke 6dB zachter dan de maximale 0dBfs is al een verlies van een bit. Zachte audiopassages die op -24dBfs liggen worden nog maar bemonsterd met 12-bits (bij een 16-bits-norm). Nog zachter en je gaat snel naar de 8-bits toe. Wel eens gehoord hoe dat klinkt? Zeer onaangenaam… Bij 8-bits heb je nog maar 256 stapjes om het audio op te slaan. Dat is niet veel. Eindjes van fade-outs en restjes galm zijn plekken waar je dat gaat horen. De bit-diepte moet dus zo hoog mogelijk zijn. Op 24-bits bijvoorbeeld. Er zijn nu in plaats van 65.536 stapjes (16-bits) in eens 16.777.216 stapjes (24-bits). Bij een zachte audiopassage op -48dB zijn er nog dan nog altijd 16-bits over om het audio weer te geven. De Bob Katz van het audio heeft het mij eens op de volgende manier uitgelegd: 'We gaan het audiosignaal eens benaderen als geld. Het digitale audio zien we nu niet als een binair getal maar uitgedrukt in een geldbedrag. Je audio heeft bijvoorbeeld de waarde ƒ 1,23 en de DSP-machine een resolutie van 2-bits. Tja het is een goedkoop mixertje... Nu draaien we het volume digitaal met 50% terug. Dit betekent dat er ƒ 0,615 overblijft (ƒ 1,23 gedeeld door twee) maar er is wel een decimaal achter de komma bijgekomen in het overgebleven bedrag. In de digitale audiotechniek betekent dit, dat de bit-diepte is toegenomen van 2- naar 3-bits. De DSP van de mixer maakt hier een afweging op basis van de beschikbare bits: onthouden of afronden? Negen van de tien keer is het afronden
24-bits
De voordelen: een reëlere weergave van het originele geluid, een beter stereobeeld (meer detail en preciezere plaatsing),het geluid klinkt warmer (24-bits behoudt de ambiance beter) en bewerkingen (EQ/galm) tasten het geluid minder aan. De nadelen: in de harddiskrecorder is meer ruimte nodig (ten opzichte van een 16-bits machine bijna twee keer zoveel) en de DSP's moeten veel meer werk verrichten (dit gaat meestal ten koste van het aantal audiosporen dat je tegelijkertijd kunt gebruiken). De hardware is meestal ook een stuk duurder.
Je mag hier afhaken want we duiken nog dieper de digi-jungle in.
Bewerkingen
Het belang van 24-bits tijdens het opnemen en weergeven van audio is groot, maar zonodig nog groter tijdens de bewerking van audio in bijvoorbeeld een harddiskrecorder of digitale mixer. Digitale mixers die intern op 16-bits werken raad ik al helemaal af. Bij elke bewerking (zoals EQ-en, mixen of het veranderen van het niveau) wordt er flink wat kwaliteit overboord gezet. Dit is hoofdzakelijk te wijten aan de correctie in de bit-diepte die na elke bewerking wordt uitgevoerd. Daar gaan de nuances in je audio! Een goede mixer zal deze afronding pas aan het einde van alle bewerkingen uitvoeren vlak voordat het audio de mixer verlaat. Een slechte mixer stapelt bit-dieptecorrectie op bit-dieptecorrectie met alle gevolgen van dien. Natuurlijk is een bewerking niet zo erg maar een paar EQ's en fades achter elkaar gaan snel ten koste van de natuurlijke ambiance, galm, warmte en stereospreiding van je audiosignaal. Vooral slechte digitale EQ's kunnen je klank koud en agressief doen worden. Een direct gevolg van slecht geschreven software in combinatie met beperkte hardware.
Goed luisteren
Dat een eenvoudige bewerking zoals het veranderen van volume ingrijpende gevolgen heeft voor de bit-diepte is duidelijk. Het simpel mixen van twee digitale 16-bits-signalen zorgt soms al voor een resultaat met een 24-bits-diepte. Maar aan het eind gaat dat digitale signaal toch weer naar 16-bits (DAT-recorder of CD-R). In het ergste geval laat de mixer of recorder gewoon de laatste (en laagste) acht bits weg. Toch is dit niet zo slecht als een mixer die alle bewerkingen intern op maar 16-bits uitvoert.
Het is de moeite waard daar informatie over in te winnen voordat je een nieuwe machine koopt. De input mag (misschien) 16-bits zijn zolang de interne bewerkingen maar op een hogere bit-diepte worden uitgevoerd. 24-bits machines zijn natuurlijk prima maar een 20-bits mixer geeft ook al een groot verschil ten opzichte van een 16-bits mixer. Wat je tijdens het inwinnen van informatie over 24-bits systemen duidelijk zal worden is dat echte kwaliteit nooit goedkoop is..... jammer genoeg. Mocht je nu een 16-bits mixer hebben die niet al te 'fris' klinkt nadat je de EQ's hebt ingeschakeld dan zijn er wel manieren om dat harde signaal weer wat aangenamer te maken, onder andere door het gebruik van buizen-EQ's of -compressors. Tijdens de opname kun je de klanken 'warmer' opnemen door middel van buizen-microfoons/EQ. Natuurlijk moet je de signalen ook niet te vaak converteren van digitaal naar analoog en omgekeerd. Dat is praktisch net zo erg als het audio 'kapot EQ-en'. Een goede test voor een digimixer of harddiskrecorder is een signaal dat je goed kent (CD of DAT) door de verschillende mixers beluisteren en flink spelen met de EQ, FX, enzovoort. Ga daarbij vooral niet te voorzichtig te werk en plak gerust een aantal EQ's achter elkaar. Neem dit op en luister het via een goede koptelefoon terug (let vooral op de zachte passages)! Je oren zullen de keuze voor je maken. Laat je niet leiden door alle gadgets die sommige mixers je bieden, de klank is even belangrijk (het belangrijkst?). Het is zeker aan te bevelen om een apparaat dat op 24-bits werkt te kopen als je budget dat toelaat. Trouwens: liever een analoge dan een digitale middenklasse mixer! De analoge klinkt in bijna alle gevallen beter.
Digither
In het beste geval kan de mixer/harddiskrecorder het signaal 'digitaal ditheren' (digidither). Dit is een soort digitale goocheltruc. Goed, je hebt het tot hier volgehouden dus lees dit ook nog maar even. In het geval van 24-bits woordlengte die naar 16-bits moet, gaan de acht laagste bits eraf. Gewoon weglaten is geen optie, dus dat moet anders. Een speciale DSP-routine genereert een random 8-bits-signaal dat bij de laagste acht bits van het 24-bits signaal wordt opgeteld. Het resultaat daarvan wordt overgeheveld naar het laatste en minst belangrijke bit in de bovenste 16-bits. Zo worden de zachtste audio-nuances dus overgeheveld naar de laatste bits. Je kunt nu met een gerust hart de laatste acht bits missen. Deze modulatie van het laatste bit heeft als gevolg dat er een soort ruis optreedt in de allerzachtste regionen (rond -96dBfs). Omdat er daar nu nog wel wat 'gebeurt', hebben zachtere signalen zoals de restjes van galmen nog ruimte om uit te klinken. Hierdoor wordt dus de dynamiek van het digitale signaal groter. Theoretisch kan een 16-bits signaal een dynamiek hebben van 96dBfs, maar met digidithering kan dit oplopen tot 115dBfs binnen een 16-bits woordlengte. Ik bedoel dan dus niet de signaal/ruis-verhouding, die blijft hetzelfde. Standaard dither genereert een soort ruis die bijna niet te horen is. In extreme gevallen kan deze ruis wel hoorbaar worden, zoals in zachte passages op groot luistervolume. Nu zal de ruis van versterker of microfoon dit makkelijk overstemmen maar laten we daar even niet vanuit gaan. De oplossing die hiervoor gevonden is heet noise-shaping. Dit is eigenlijk geëgaliseerde dither-ruis. Op de plekken waar het menselijk gehoor het gevoeligst is wordt de dither-ruis vakkundig afgefilterd. Digidither over digidither is geen goed plan want daar wordt het signaal niet schoner door. Pas digidithering dus alleen aan het eind van alle (!) audiobewerkingen toe. Als er analoge dithering wordt toegepast voordat het signaal wordt gedigitaliseerd kunnen er problemen ontstaan als het signaal ook nog eens digitaal wordt geditherd.
Let op!
Check bij aanschaf van nieuwe digitale audioapparatuur eerst hoe de interne bit-structuur is en laat je niet afschepen met het fabeltje dat wanneer iets eenmaal digitaal is de kwaliteit niet meer verandert. Audio 0,1dB zachter maken heeft al gevolgen. Alleen 16-bits is niet genoeg. Oké, een CD is maar 16-bits en klinkt soms extreem goed maar dat komt doorgaans doordat de bron nog veel beter was, in combinatie met goede mastering. Een mixer/harddiskrecorder met hoge resolutie 'moet' van een digidither-functie zijn voorzien! Een mixer/harddiskrecorder met 18- of 20-bits A/D-converters is al stukken beter dan een machine die alleen op 16-bits werkt. Zit je nu toch al met een matige digitale mixer of harddiskrecorder dan kun je daar nog prima mee werken. Investeer in analoge (buizen) machines zoals een goede compressor, microfoonvoorversterker of EQ. Je kunt de vaak slechte interne A/D-converters van een mixer/harddiskrecorder omzeilen door ze te vervangen door echt betere (die je tussen de digitale input van de mixer/harddiskrecorder en de analoge bron schakelt). Dit kunnen bijvoorbeeld al de A/D-converters van je DAT-machine zijn, deze zijn in het algemeen vrij goed. A/D-converters zijn zeer belangrijk, als het daar al fout gaat is er weinig meer aan te doen. De SuperBitMapping van een Sony DAT-recorder is trouwens ook een soort van noise-shaped digidithering! Let goed op het volume van het audio dat je opneemt. Te zacht opnemen (minder bits) en daarna harder zetten maakt je sound hard, gruizig en hoekig. Pomp maar eens een stuk audio dat opgenomen is op -30dB naar 0dB (normalizen)! Dus hoe dichter je bij de 0dB zit hoe beter. Te hard de A/D-converters insturen is ook niet goed. Analoog kan clippen boven de 0dB. Digitaal kent geen waarden hoger dan 0dBfs en gaat dan klikken en geratel in het audio genereren. Analoge vervorming kan wel mooi zijn, digitale vervorming is dat zeker niet! Dus: 16-bits is goed maar 24-bits is veel beter, en van 24- naar 16-bits niet zonder digidither. Gaat het nog een bitje?
PS. het kan nog erger. Wel eens van jitter gehoord?
Otto van den Toorn